Evagrius Scr. Eccl., De malignis cogitationibus. {4110.034} EVAGRIUS De malignis cogitationibus (sub nomine Nili Ancyrani) {4110.034 Click to search or save} (Browse) (View text structure) Eccl. A. Guillaumont, C. Guillaumont, and P. Géhin, Évagre le Pontique. Sur les pensées [Sources chrétiennes 438. Paris: Éditions du Cerf, 1998]: 148-301. Word Count: 9372 (t.)

ΠΕΡΙ ΛΟΓΙΣΜΩΝ

(1.) Τῶν ἀντικειμένων δαιμόνων τῇ πρακτικῇ, πρῶτοι κατὰ τὸν πόλεμον συνίστανται οἱ τὰς τῆς γαστριμαργίας ὀρέξεις πεπιστευμένοι καὶ οἱ τὴν φιλαργυρίαν ἡμῖν ὑποβάλλοντες καὶ οἱ πρὸς τὴν τῶν ἀνθρώπων δόξαν ἡμᾶς ἐκκαλούμενοι· οἱ δὲ ἄλλοι πάντες κατόπιν τούτων βαδίζουσιν τοὺς ὑπὸ τούτων τιτρωσκομένους διαδεχόμενοι. Οὐκ ἔστι γὰρ ἐμπεσεῖν εἰς χεῖρας πνεύματος πορνείας, μὴ ὑπὸ τῆς γαστριμαργίας καταπεσόντα· καὶ οὐκ ἔστι ταράξαι θυμόν, μὴ ὑπὲρ βρωμάτων ἢ χρημάτων ἢ δόξης μαχόμενον· οὐκ ἔστι τὸν τῆς λύπης δαίμονα διαφυγεῖν, τούτων πάντων στερηθέντα ἢ μὴ δυνηθέντα τυχεῖν· οὐδ’ ἀποφεύξεται τὴν ὑπερηφανίαν τις, τὸ πρωτογέννημα τοῦ διαβόλου, μὴ τὴν τῶν κακῶν πάντων ῥίζαν ἐξορίσας φιλαργυρίαν, εἴπερ καὶ «πενία ἄνδρα ταπεινοῖ», κατὰ τὸν σοφὸν Σολομῶντα· καὶ συλλήβδην εἰπεῖν, οὐκ ἔστιν ἄνθρωπον περιπεσεῖν δαίμονι, μὴ πρότερον ὑπ’ ἐκείνων τῶν πρωτοστατῶν κατα- τρωθέντα· διὸ καὶ τοὺς τρεῖς τούτους λογισμοὺς ὁ διάβολος τότε τῷ σωτῆρι προσήγαγε, πρῶτον μὲν τοὺς λίθους ἄρτους γενέσθαι παρακαλῶν, ἔπειτα τὸν κόσμον ὅλον ἐπαγγελλόμενος εἰ πεσὼν προσκυνήσει, καὶ τρίτον εἰ ἀκούσει δοξασθήσεσθαι λέγων μηδὲν ἐκ τηλικούτου πτώματος πεπονθότα, ὧν ὁ κύριος ἡμῶν κρείττων φανεὶς εἰς τὰ ὀπίσω χωρεῖν τῷ διαβόλῳ προσέταττε, διδάσκων καὶ ἡμᾶς διὰ τούτων ὡς οὐκ ἔστιν ἀπώσασθαι τὸν διάβολον, μὴ τῶν τριῶν τούτων καταφρονήσαντας λογισμῶν.

(2.) Πάντες οἱ δαιμονιώδεις λογισμοὶ νοήματα εἰς τὴν ψυχὴν αἰσθητῶν εἰσφέρουσι πραγμάτων, ἐν οἷς τυπούμενος ὁ νοῦς τὰς μορφὰς τῶν πραγμάτων ἐκείνων ἐν ἑαυτῷ περιφέρει καὶ ἀπ’ αὐτοῦ λοιπὸν τοῦ πράγματος ἐπιγινώσκει τὸν προσεγγίσαντα δαίμονα, οἷον· εἰ τοῦ ζημιώσαντός με ἢ ἀτιμάσαντος ἐν τῇ διανοίᾳ μου τὸ πρόσωπον γένοιτο, ἐλεγχθήσεται ὁ τῆς μνησικακίας παραβαλὼν λογισμός· εἰ πάλιν χρημάτων ἢ δόξης ὑπόμνησις γένοιτο, ἐκ τοῦ πράγματος δηλονότι ὁ θλίβων ἡμᾶς ἐπιγνωσθήσεται· καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων δὲ λογισμῶν ὡσαύτως ἀπὸ τοῦ πράγματος εὑρήσεις τὸν παρεστῶτα καὶ ὑποβάλλοντα. Οὐ πάσας δὲ τὰς μνήμας τῶν τοιούτων πραγμάτων ἐκ δαιμόνων λέγω συμβαίνειν, ἐπειδὴ πέφυκε καὶ αὐτὸς ὁ νοῦς κινούμενος ὑπὸ τοῦ ἀνθρώπου τῶν γεγονότων ἀναφέρειν τὰς φαντασίας, ἀλλ’ ὅσαι τῶν μνημῶν θυμὸν ἢ ἐπιθυμίαν παρὰ φύσιν συνεπισπῶνται· διὰ γὰρ τὴν ταραχὴν τῶν δυνάμεων τούτων ὁ νοῦς κατὰ διάνοιαν μοιχεύει καὶ μάχεται, τοῦ νομο- θετήσαντος αὐτὸν θεοῦ τὴν φαντασίαν ἀναδέξασθαι μὴ δυνάμενος, εἴπερ ἡ λαμπρότης ἐκείνη κατὰ στέρησιν πάντων τῶν ἐν τοῖς πράγμασι νοημάτων ἐν τῷ καιρῷ τῆς προσ- ευχῆς τῷ ἡγεμονικῷ παραφαίνεται.

(3.) Οὐκ ἂν ἀπόθοιτο τὰς ἐμπαθεῖς μνήμας ὁ ἄνθρωπος, μὴ ἐπιθυμίας καὶ θυμοῦ ἐπιμέλειαν ποιησάμενος, τὴν μὲν νηστείαις καὶ ἀγρυπνίαις καὶ χαμευνίαις καταναλώσας, τὸν δὲ μακροθυμίαις καὶ ἀμνησικακίαις καὶ ἐλεημοσύναις καθημερώσας· ἐκ γὰρ τῶν δύο τούτων παθῶν πάντες οἱ δαιμονιώδεις σχεδὸν συνίστανται λογισμοὶ οἱ τὸν νοῦν ἐμβάλλοντες «εἰς ὄλεθρον καὶ ἀπώλειαν». Ἀδύνατον δέ τινα τῶν παθῶν τούτων περιγενέσθαι, μὴ παντελῶς βρωμάτων καὶ χρημάτων καὶ δόξης ὑπεριδόντα, ἔτι δὲ καὶ τοῦ ἰδίου σώματος διὰ τοὺς ῥαπίζειν αὐτὸν πολλάκις ἐπιχειροῦντας. Πᾶσα οὖν ἀνάγκη μιμεῖσθαι τοὺς κινδυ- νεύοντας ἐν τῇ θαλάσσῃ καὶ τῶν σκευῶν ἐκβολὴν ποιουμένους διὰ τὴν βίαν τῶν ἀνέμων καὶ τῶν ἐπ- ανισταμένων κυμάτων· ἀλλ’ ἐνταῦθα προσεκτέον ἀκριβῶς μὴ ἐκβολὴν ποιούμενοι τῶν σκευῶν πρὸς τὸ θεαθῆναι τοῖς ἀνθρώποις ποιήσωμεν, ἐπεὶ ἀπέχομεν τὸν μισθὸν ἑαυτῶν καὶ ἄλλο χαλεπώτερον τοῦ προτέρου διαδέξεται ἡμᾶς ναυάγιον, τοῦ τῆς κενοδοξίας ἀντιπνεύσαντος δαίμονος. Διὸ καὶ ὁ κύριος ἡμῶν ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις τὸν κυβερνήτην νοῦν παιδεύων φησί· «Προσέχετε τὴν ἐλεημοσύνην ὑμῶν μὴ ποιεῖν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων πρὸς τὸ θεαθῆναι αὐτοῖς· εἰ δὲ μήγε, μισθὸν οὐκ ἔχετε παρὰ τῷ πατρὶ ὑμῶν τῷ ἐν τοῖς οὐρανοῖς»· καὶ πάλιν· «Ὅταν προσ- εύχησθε, φησίν, οὐκ ἔσεσθε ὥσπερ οἱ ὑποκριταί, ὅτι φιλοῦσιν ἐν ταῖς συναγωγαῖς καὶ ἐν ταῖς πλατείαις ἑστῶτες προσεύχεσθαι ὅπως φανῶσι τοῖς ἀνθρώποις· ἀμήν, λέγω ὑμῖν, ἀπέχουσι τὸν μισθὸν αὐτῶν»· καὶ πάλιν λέγει· «Ὅταν δὲ νηστεύητε, μὴ γίνεσθε ὥσπερ οἱ ὑποκριταὶ σκυθρωποί· ἀφανίζουσι γὰρ τὰ πρόσωπα αὐτῶν ὅπως φανῶσι τοῖς ἀνθρώποις νηστεύοντες· ἀμήν, λέγω ὑμῖν, ἀπέχουσι τὸν μισθὸν αὐτῶν.» Ἀλλὰ προσεκτέον ἐνταῦθα τῷ ἰατρῷ τῶν ψυχῶν, πῶς διὰ μὲν τῆς ἐλεημοσύνης τὸν θυμὸν θεραπεύει, διὰ δὲ τῆς προσευχῆς τὸν νοῦν καθαρίζει, καὶ πάλιν διὰ τῆς νηστείας τὴν ἐπιθυμίαν καταμαραίνει, ἐξ ὧν συνίσταται ὁ νέος ἄνθρωπος ὁ ἀνακαινούμενος «κατ’ εἰκόνα τοῦ κτίσαντος αὐτόν», ἐν ᾧ «οὐκ ἔνι» διὰ τὴν ἁγίαν ἀπάθειαν «ἄρσεν καὶ θῆλυ», οὐδὲ διὰ τὴν μίαν πίστιν καὶ ἀγάπην «Ἕλλην καὶ Ἰουδαῖος, περιτομὴ καὶ ἀκροβυστία, βάρβαρος, Σκύθης, δοῦλος καὶ ἐλεύθερος, ἀλλὰ τὰ πάντα καὶ ἐν πᾶσι Χριστός».

(4.) Ζητητέον δὲ πῶς ἐν ταῖς καθ’ ὕπνον φαντασίαις τυποῦσιν ἡμῶν τὸ ἡγεμονικὸν καὶ σχηματίζουσιν οἱ δαίμονες· τὸ γὰρ τοιοῦτο ἔοικε συμβαίνειν τῷ νῷ ἢ δι’ ὀφθαλμῶν ὁρῶντι ἢ δι’ ἀκοῆς ἀκούοντι ἢ δι’ αἰσθήσεως ποιᾶς ἢ ἀπὸ τῆς μνήμης ἥτις τυποῖ μὲν τὸ ἡγεμονικὸν οὐ διὰ τοῦ σώματος, πλὴν ἅπερ διὰ τοῦ σώματος ἔσχε, ταῦτα κινεῖ. Οἱ οὖν δαίμονες ἐοίκασί μοι τὴν μνήμην κινοῦντες τυποῦν τὸ ἡγεμονικόν· τὸ γὰρ ὄργανον ὑπὸ τοῦ ὕπνου κατέχεται ἀνενέργητον. Πῶς οὖν πάλιν τὴν μνήμην κινοῦσι ζητητέον· ἢ τάχα διὰ τῶν παθῶν; καὶ τοῦτο δῆλον ἐκ τοῦ μηκέτι τοὺς καθαροὺς καὶ ἀπαθεῖς πάσχειν τι τοιοῦτον· ἔστι δὲ καὶ κίνησίς τις τῆς μνήμης ἁπλῆ ὑφ’ ἡμῶν γινομένη ἢ ὑπὸ ἁγίων δυνάμεων, καθ’ ἣν ἁγίοις τε συντυγχάνομεν ἐν τοῖς ὕπνοις καὶ ὁμιλοῦμεν καὶ συνεστιώμεθα. Πλὴν προσ- εκτέον ὅτι ἅπερ μετὰ τοῦ σώματος ἡ ψυχὴ εἰσδέχεται εἴδωλα, ταῦτα ἐκτὸς τοῦ σώματος ἡ μνήμη κινεῖ· καὶ τοῦτο σαφὲς ἐκ τοῦ πολλάκις καὶ ἐν τοῖς ὕπνοις πάσχειν ἡμᾶς τοῦτο, ἠρεμοῦντος τοῦ σώματος· ὡς γὰρ ἔστι μνημονεῦσαι ὕδατος καὶ μετὰ δίψης καὶ ἄνευ δίψης, οὕτως ἔστι μνημονεῦσαι χρυσίου μετὰ πλεονεξίας καὶ ἄνευ πλεονεξίας· καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων δὲ ὡσαύτως. Τὸ δὲ τοιάσδε ἢ τοιάσδε εὑρίσκειν φαντασιῶν διαφορὰς τὸν νοῦν τῆς ἐκείνων κακοτεχνίας ἐστὶ γνώρισμα. Ἅμα δὲ καὶ τοῦτο ἰστέον ὅτι καὶ τοῖς ἔξωθεν πράγμασι κέχρηνται πρὸς φαντασίαν οἱ δαίμονες, οἷον τῷ ἤχῳ τῶν κυμάτων ἐπὶ τῶν πλεόντων.

(5.) Σφόδρα τῷ σκοπῷ τῶν δαιμόνων ὁ θυμὸς ἡμῶν συμβάλλεται παρὰ φύσιν κινούμενος καὶ πρὸς πᾶσαν αὐτῶν κακομηχανίαν γίνεται χρησιμώτατος· ὅθεν νύκτωρ καὶ μεθ’ ἡμέραν ταράσσειν τοῦτον οὐδεὶς αὐτῶν παραιτεῖται, ἀλλ’ ὅταν ἴδωσιν αὐτὸν δεθέντα πραΰτητι, τὸ τηνικαῦτα ἐπὶ δικαίαις προφάσεσιν εὐθὺς αὐτὸν ἀπολύουσιν, ἵνα ὀξύτερος γεγονὼς καὶ πρὸς τοὺς θηριώδεις αὐτῶν λογισμοὺς χρησιμεύσῃ· διόπερ ἀνάγκη μήτε ἐπὶ δικαίοις μήτε ἐπ’ χρησιμεύσῃ· διόπερ ἀνάγκη μήτε ἐπὶ δικαίοις μήτε ἐπ’ ἀδίκοις πράγμασιν αὐτὸν ἐρεθίζειν μηδὲ κακὸν ξίφος διδόναι τοῖς ὑποβάλλουσιν, ὅπερ πολλοὺς πολλάκις ποιοῦντας ἐπίσταμαι καὶ πλέον ἢ ἐχρῆν ἐπὶ μικραῖς ἀναπτομένους προφάσεσιν. Ὑπὲρ τίνος γάρ, εἰπέ μοι, καὶ προσπίπτεις ταχέως εἰς μάχην, εἴπερ βρωμάτων καὶ χρημάτων καὶ δόξης κατεφρόνησας; τί δὲ τρέφεις τὸν κύνα μηδὲν ἔχειν ἐπαγγελλόμενος; εἰ δὲ οὗτος ὑλακτεῖ καὶ τοῖς ἀνθρώποις ἐπέρχεται, πρόδηλός ἐστιν ἔνδον κεκτημένος τινὰ καὶ ταῦτα φυλάσσειν βουλόμενος. Ἀλλ’ ἐγὼ τὸν τοιοῦτον μακρὰν καθαρᾶς προσευχῆς πείθομαι εἶναι, λυμεῶνα τὸν θυμὸν τῆς τοιαύτης εὐχῆς ἐπιστάμενος· πρὸς δὲ τούτοις θαυμάζω ὡς καὶ τῶν ἁγίων ἐπιλελησμένον, τοῦ μὲν Δαυὶδ ἐκβοῶντος· «Παῦσαι ἀπὸ ὀργῆς καὶ ἐγκατάλιπε θυμόν», τοῦ δὲ Ἐκκλησιαστοῦ παραγγέλλοντος· «Ἀπόστησον θυμὸν ἀπὸ καρδίας σου καὶ παράγαγε πονηρίαν ἀπὸ σαρκός σου», τοῦ δὲ ἀποστόλου προστάσσοντος «ἐπαίρειν ἐν παντὶ τόπῳ χεῖρας χωρὶς ὀργῆς καὶ διαλογισμῶν». Τί δὲ οὐ μανθάνομεν ἀπὸ τῆς τῶν ἀνθρώπων μυστικῆς καὶ παλαιᾶς συνηθείας διωκούσης ἐκ τῶν οἴκων τοὺς κύνας ἐν τῷ καιρῷ τῆς προσευχῆς καὶ τοῦτο αἰνιττομένης ὡς οὐ δεῖ παρεῖναι τοῖς προσευχομένοις θυμόν; καὶ πάλιν· «Θυμὸς δρακόντων ὁ οἶνος αὐτῶν»· οἴνου δὲ οἱ ναζιραῖοι ἀπείχοντο· χολὴν δὲ καὶ ὀσφὺν ἄβρωτα τοῖς θεοῖς καὶ τῶν ἔξωθέν τις σοφῶν ἀπεφήνατο εἶναι, οὐκ εἰδώς, οἶμαι, ὃ ἔλεγεν, ὧν τὸ μὲν ὀργῆς, τὸ δὲ ἀλόγου ἐπιθυμίας ἔγωγε σύμβολον εἶναι νομίζω.

(6.) Περὶ δὲ τοῦ μὴ δεῖν μεριμνᾶν ἐνδυμάτων ἕνεκεν ἢ βρωμάτων, περιττὸν οἶμαι τὸ γράφειν, αὐτοῦ τοῦ σωτῆρος ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις ἀπαγορεύοντος· «Μὴ μεριμνήσητε γὰρ τῇ ψυχῇ ὑμῶν τί φάγητε ἢ τί πίητε ἢ τί περιβάλησθε» τῇ ψυχῇ ὑμῶν τί φάγητε ἢ τί πίητε ἢ τί περιβάλησθε»· ἐθνικῶν γὰρ ἄντικρυς τοῦτο καὶ ἀπίστων τῶν ἀθετούντων τὴν πρόνοιαν τοῦ δεσπότου καὶ τὸν δημιουργὸν ἀρνουμένων· χριστιανῶν δὲ παντελῶς τὸ τοιοῦτον ἀλλότριον, ἅπαξ πεπιστευκότων ὅτι καὶ τὰ δύο στρουθία τὰ πιπρασκόμενα τοῦ ἀσσαρίου ὑπὸ τὴν οἰκονομίαν τῶν ἁγίων ἀγγέλων ἐστί. Πλήν ἐστι καὶ αὕτη συνήθεια τῶν δαιμόνων μετὰ τοὺς ἀκαθάρτους λογισμοὺς ἐμβάλλειν καὶ τοὺς τῆς μερίμνης, ἵνα ἐκνεύσῃ ὁ Ἰησοῦς ὄχλου ὄντος νοημάτων ἐν τῷ κατὰ διάνοιαν τόπῳ καὶ ἄκαρπος γένηται ὁ λόγος ὑπὸ τῶν τῆς μερίμνης πνιγόμενος ἀκανθῶν. Οὐκοῦν καὶ τοὺς ἐκ μερίμνης ἀποθέμενοι λογισμούς, ἐπιρρίψωμεν τὴν μέριμναν ἡμῶν ἐπὶ τὸν κύριον τοῖς παροῦσιν ἀρκούμενοι καὶ πενιχρᾷ ζωῇ χρησάμενοι καὶ στολῇ τοὺς πατέρας τῆς κενοδοξίας μεθ’ ἡμέραν ἀποδυσώμεθα. Εἰ δέ τις ἀσχημονεῖν ἐπὶ πενιχρᾷ νομίζει στολῇ, βλεπέτω τὸν ἅγιον Παῦλον «ἐν ψύχει καὶ γυμνότητι» τὸν τῆς δικαιοσύνης προσ- δοκήσαντα στέφανον· ἀλλ’ ἐπειδὴ θέατρον καὶ στάδιον ὁ ἀπόστολος τὸν κόσμον ὠνόμασε τοῦτον, ἴδωμεν εἰ ἔστι δυνατὸν μερίμνης ἐνδυσάμενον λογισμοὺς δραμεῖν ἐπὶ τὸ βραβεῖον τῆς ἄνω κλήσεως τοῦ Χριστοῦ ἢ παλαῖσαι πρὸς τὰς ἀρχὰς καὶ τὰς ἐξουσίας καὶ τοὺς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τούτου· ἐγὼ μὲν οὐκ οἶδα, καὶ ἀπ’ αὐτῆς δὲ τῆς αἰσθητῆς παιδευόμενος ἱστορίας· ἐμποδισθήσεται γὰρ ἐκεῖνος ὁ ἀθλῶν δηλονότι ὑπὸ τοῦ χιτῶνος καὶ εὐκόλως περιελκυσθήσεται, καθάπερ καὶ ὁ νοῦς ὑπὸ τῶν λογισμῶν τῆς μερίμνης, εἴπερ ἀληθινὸς ὁ λόγος ὁ λέγων τὸν νοῦν τῷ ἰδίῳ προσκαρτερεῖν θησαυρῷ· «Ὅπου γάρ, φησίν, ὁ θησαυρός σου, ἐκεῖ ἔσται καὶ ἡ καρδία σου.»

(7.) Τῶν λογισμῶν οἱ μὲν τέμνουσιν, οἱ δὲ τέμνονται· καὶ τέμνουσι μὲν οἱ πονηροὶ τοὺς ἀγαθούς, τέμνονται δὲ πάλιν ὑπὸ τῶν ἀγαθῶν οἱ πονηροί· τὸ τοίνυν πνεῦμα τὸ ἅγιον τῷ πρώτως τεθέντι προσέχει λογισμῷ καὶ πρὸς ἐκεῖνον κρίνει ἡμᾶς ἢ ἀποδέχεται. Ὃ δὲ λέγω τοιοῦτόν ἐστιν· ἔχω τινὰ φιλοξενίας λογισμὸν καὶ τοῦτον ἔχω διὰ τὸν κύριον, ἀλλ’ οὗτος ἐπελθόντος τοῦ πειράζοντος τέμνεται καὶ δόξης χάριν φιλοξενεῖν ὑποβάλλοντος· καὶ πάλιν· ἔχω φιλοξενίας λογισμὸν πρὸς τὸ τοῖς ἀνθρώποις φανῆναι, ἀλλὰ καὶ οὗτος ὑποδραμόντος κρείττονος λογισμοῦ τέμνεται τοῦ πρὸς τὸν κύριον μᾶλλον ἡμῶν τὴν ἀρετὴν ἀπευθύνοντος καὶ μὴ δι’ ἀνθρώπους ταῦτα πράττειν ἡμᾶς καταναγ- κάζοντος. Ἂν οὖν διὰ τῶν ἔργων λοιπὸν τοῖς προτέροις ἐμμείνωμεν ὑπὸ τῶν δευτέρων πειραζόμενοι, μόνον τῶν πρότερον τεθέντων λογισμῶν ἕξομεν τὸν μισθόν, διότι ἄνθρωποι ὄντες καὶ παλαίοντες δαίμοσιν, ἀεὶ κατέχειν τὸν ὀρθὸν λογισμὸν ἄφθαρτον οὐκ ἰσχύομεν οὐδὲ πάλιν τὸν πονηρὸν λογισμὸν ἔχειν ἀπείραστον, ἀρετῶν σπέρματα κεκτημένοι. Πλὴν ἐάν τις χρονίσῃ τῶν τεμνόντων λογισμῶν, ἐν τῇ χώρᾳ τοῦ τεμνομένου καθίσταται, καὶ κατ’ ἐκεῖνον λοιπὸν τὸν λογισμὸν ὁ ἄνθρωπος κινούμενος ἐνεργήσει.

(8.) Τῶν λογισμῶν τῶν ἀγγελικῶν καὶ τῶν ἀνθρωπίνων καὶ τῶν ἐκ δαιμόνων, ταύτην τὴν διαφορὰν μετὰ πολλῆς τῆς παρατηρήσεως ἐγνώκαμεν εἶναι, ὅτι πρῶτον μὲν οἱ ἀγγελικοὶ τὰς φύσεις τῶν πραγμάτων περιεργάζονται καὶ τοὺς πνευματικοὺς αὐτῶν ἐξιχνιάζουσι λόγους, οἷον· τίνος χάριν γεγένηται ὁ χρυσὸς καὶ διὰ τί ψαμμώδης κάτω που τοῖς μορίοις τῆς γῆς ἐγκατέσπαρται καὶ μετὰ πολλοῦ καμάτου καὶ πόνου εὑρίσκεται· πῶς δὲ εὑρεθεὶς ὕδατι πλύνεται καὶ πυρὶ παραδίδοται καὶ οὕτως εἰς τεχνιτῶν ἐμβάλλεται χεῖρας τῶν ποιούντων τῆς σκηνῆς τὴν λυχνίαν καὶ τὸ θυμιατήριον καὶ τὰς θυΐσκας καὶ τὰς φιάλας, ἐν αἷς οὐκέτι νῦν πίνει διὰ τὴν χάριν τοῦ σωτῆρος ἡμῶν ὁ Βαβυλώνιος βασιλεύς, Κλεώπας δὲ <ὃς> φέρει καρδίαν καιομένην ὑπὸ τούτων τῶν μυστηρίων. Ὁ δὲ δαιμονιώδης λογισμὸς ταῦτα οὔτε οἶδεν οὔτε ἐπίσταται· μόνην δὲ τὴν κτῆσιν τοῦ αἰσθητοῦ χρυσίου ἀναιδῶς ὑποβάλλει καὶ τὴν ἐκ τούτου τρυφήν τε καὶ δόξαν ἐσομένην προλέγει. Ὁ δὲ ἀνθρώπινος λογισμὸς οὐδὲ τὴν κτῆσιν ἐπιζητεῖ οὐδὲ τίνος ἐστὶ περιεργάζεται σύμβολον ὁ χρυσός, ἀλλὰ μόνον εἰς τὴν διάνοιαν τοῦ χρυσοῦ τὴν μορφὴν εἰσφέρει ψιλήν, πάθους πλεονεξίας κεχωρισμένην. Ὁ δὲ αὐτὸς λόγος καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων πραγμάτων ῥηθήσεται κατὰ τὸν κανόνα τοῦτον μυστικῶς γυμναζόμενος.

(9.) Ἔστι δαίμων πλάνος λεγόμενος καὶ ὑπὸ τὴν ἕω μάλιστα τοῖς ἀδελφοῖς παριστάμενος, ὅστις περιάγει τὸν νοῦν ἀπὸ πόλεως εἰς πόλιν καὶ ἀπὸ κώμης εἰς κώμην καὶ ἀπὸ οἰκίας εἰς οἰκίαν, ψιλὰς δῆθεν τὰς συντυχίας ποιούμενον καὶ γνωρίμοις τισὶ συντυγχάνοντα καὶ λαλοῦντα μακρότερα καὶ τὴν οἰκείαν πρὸς τοὺς ἀπαντῶντας κατάστασιν διαφθείροντα καὶ μακρὰν γινόμενον κατ’ ὀλίγον τῆς γνώσεως τοῦ θεοῦ καὶ τῆς ἀρετῆς καὶ τοῦ ἐπαγγέλματος λήθην λαμβάνοντα. Δεῖ οὖν τὸν ἀναχωροῦντα τοῦτον τηρεῖν πόθεν τε ἄρχεται καὶ ποῦ καταλήγει· οὐ γὰρ εἰκῇ οὐδὲ ὡς ἔτυχε τὸν μακρὸν ἐκεῖνον κύκλον ἐργάζεται, ἀλλὰ τὴν κατάστασιν τοῦ ἀναχωροῦντος διαφθεῖραι βουλόμενος ταῦτα ποιεῖ, ἵνα ἐκκαυθεὶς ἐκ τούτων ὁ νοῦς καὶ ἐκ τῶν πολλῶν συντυχιῶν μεθυσθεὶς εὐθέως τῷ τῆς πορνείας ἢ τῷ τῆς ὀργῆς ἢ τῷ τῆς λύπης δαίμονι περιπέσῃ, οἵτινες μάλιστα λυμαίνονται τῆς καταστάσεως αὐτοῦ τὴν λαμπρότητα. Ἀλλ’ ἡμεῖς, εἴπερ ἔχομεν σκοπὸν τοῦ γνῶναι σαφῶς τὴν τούτου πανουργίαν, μὴ ταχέως φθεγξώμεθα πρὸς αὐτὸν μηδὲ μηνύσωμεν τὰ γινόμενα, πῶς κατὰ διάνοιαν τὰς συντυχίας ἐργάζεται καὶ τίνα τρόπον κατ’ ὀλίγον ἐλαύνει τὸν νοῦν πρὸς τὸν θάνατον, ἐπεὶ φεύξεται ἀφ’ ἡμῶν· ὁρᾶσθαι γὰρ ταῦτα πράττων οὐ καταδέχεται καὶ οὐδὲν λοιπὸν εἰσόμεθα ὧν μαθεῖν ἐσπουδάκαμεν, ἀλλὰ ἄλλην μίαν ἡμέραν ἢ καὶ δευτέραν συγχωρήσωμεν αὐτῷ τελειῶσαι τὸ δρᾶμα, ἵνα ἀκριβῶς μαθόντες αὐτοῦ τὸ σκευώρημα λόγῳ μετὰ ταῦτα ἐλέγχοντες αὐτὸν φυγαδεύσωμεν. Ἀλλ’ ἐπειδὴ κατὰ τὸν καιρὸν τοῦ πειρασμοῦ συμβαίνει τεθολωμένον ὄντα τὸν νοῦν μὴ ἀκριβῶς ἰδεῖν τὰ γινόμενα, μετὰ τὴν ἀναχώρησιν τοῦ δαίμονος τοῦτο γινέσθω· καθεσθεὶς μνημόνευσον κατὰ σεαυτὸν τῶν συμβεβηκότων σοι πραγμάτων, πόθεν τε ἤρξω καὶ ποῦ ἐπορεύθης καὶ ἐν ποίῳ τόπῳ συνελήφθης ὑπὸ τοῦ πνεύματος τῆς πορνείας ἢ τῆς ὀργῆς ἢ τῆς λύπης, καὶ πῶς πάλιν γέγονε τὰ γινόμενα· ταῦτα κατάμαθε καὶ παράδος τῇ μνήμῃ ἵν’ ἔχῃς ἐλέγχειν αὐτὸν προσιόντα καὶ τὸν κρυ- πτόμενον ὑπ’ αὐτοῦ τόπον καταμήνυε καὶ ὡς οὐκ ἀκο- λουθήσεις αὐτῷ λοιπόν. Εἰ δὲ βούλει καὶ εἰς μανίαν αὐτὸν προσκαλέσασθαι, ἔλεγξον αὐτὸν εὐθὺς ἐπιστάντα καὶ τὸν πρῶτον τόπον εἰς ὃν εἰσῆλθε λόγῳ φανέρωσον καὶ τὸν δεύτερον καὶ τὸν τρίτον· πάνυ γὰρ χαλεπαίνει μὴ φέρων τὴν αἰσχύνην· ἀπόδειξις δὲ ἔστω τοῦ καιρίως σε φθέγξασθαι πρὸς αὐτὸν τὸ πεφευγέναι τὸν λογισμὸν ἀπὸ σοῦ· ἀδύνατον γὰρ στῆναι φανερῶς ἐλεγχόμενον. Τοῦτον δὲ ἡττηθέντα τὸν δαίμονα διαδέχεται ὕπνος βαρύτατος καὶ νέκρωσις μετὰ ψυχρότητος πολλῆς τῶν βλεφάρων καὶ χάσμαι ἄπειροι καὶ ὦμοι βαρούμενοι καὶ ναρκῶντες, ἅπερ πάντα τῇ συντόνῳ προσευχῇ διαλύσει τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον.

(10.) Πάνυ τὸ μῖσος τὸ κατὰ δαιμόνων ἡμῖν πρὸς σωτηρίαν συμβάλλεται καὶ πρὸς τὴν ἐργασίαν τῆς ἀρετῆς ἐστιν ἐπι- τήδειον· καὶ τοῦτο ἐκτρέφειν παρ’ ἑαυτοῖς ὥσπερ τι γέννημα ἀγαθὸν οὐκ ἰσχύομεν, τῶν φιληδόνων πνευμάτων διαφθειρόντων αὐτὸ καὶ πρὸς φιλίαν καὶ συνήθειαν τὴν ψυχὴν πάλιν ἐκκαλουμένων· ἀλλὰ ταύτην τὴν φιλίαν, μᾶλλον δὲ τὴν δυσίατον γάγγραιναν, ὁ ἰατρὸς τῶν ψυχῶν δι’ ἐγκαταλείψεως θεραπεύει· συγχωρεῖ γάρ τι φοβερὸν παθεῖν ἡμᾶς ὑπ’ αὐτῶν νύκτωρ καὶ μεθ’ ἡμέραν· καὶ πάλιν ἡ ψυχὴ πρὸς τὸ ἀρχέτυπον μῖσος ἐπανατρέχει, διδασκομένη πρὸς τὸν κύριον λέγειν κατὰ τὸν Δαυὶδ τὸ «τέλειον μῖσος ἐμίσουν αὐτούς, εἰς ἐχθροὺς ἐγένοντό μοι». Οὗτος γὰρ τέλειον μῖσος μισεῖ τοὺς ἐχθρούς, ὁ μήτε κατ’ ἐνέργειαν μήτε κατὰ διάνοιαν ἁμαρτάνων, ὅπερ τῆς μεγίστης καὶ πρώτης ἀπαθείας ἐστὶ τεκμήριον.

(11.) Περὶ δὲ τοῦ δαίμονος τοῦ τὴν ψυχὴν ποιοῦντος ἀναισθητεῖν, τί δεῖ καὶ λέγειν; ἐγὼ γὰρ δέδοικα καὶ γράφειν περὶ αὐτοῦ, πῶς ἡ ψυχὴ τῆς οἰκείας ἐξίσταται καταστάσεως παρὰ τὸν καιρὸν τῆς ἐπιδημίας αὐτοῦ καὶ τὸν φόβον τοῦ θεοῦ καὶ τὴν εὐλάβειαν ἀποδύεται καὶ τὴν ἁμαρτίαν οὐχ ἁμαρτίαν λογίζεται καὶ τὴν παρανομίαν οὐ νομίζει παρανομίαν, κολάσεώς τε καὶ κρίσεως αἰωνίου ὡς ψιλοῦ ῥήματος μέμνηται, «καταγελᾷ δὲ» ὄντως «σεισμοῦ πυρφόρου», καὶ θεὸν μὲν δῆθεν ὁμολογεῖ, τί δὲ προσ- έταξεν οὐκ ἐπίσταται. Τύπτει εἰς τὰ στήθη κινουμένης αὐτῆς πρὸς τὴν ἁμαρτίαν, καὶ αὐτὴ οὐκ αἰσθάνεται· ἀπὸ γραφῶν διαλέγει, καὶ ὅλη πεπώρωται καὶ οὐκ ἀκούει· ὄνειδος αὐτῇ τὸ παρὰ τῶν ἀνθρώπων προφέρεις, καὶ οὐ λογίζεται τὴν παρὰ τοῖς ἀδελφοῖς αἰσχύνην, καὶ αὕτη οὐ συνίησι δίκην χοίρου καμμύσαντος καὶ τὸν φραγμὸν διακόπτοντος. Τοῦτον δὲ τὸν δαίμονα κενοδοξίας χρονίσαντες ἐπάγουσι λογισμοί, οὗ «εἰ μὴ ἐκολοβώθησαν αἱ ἡμέραι, οὐκ ἂν ἐσώθη πᾶσα σάρξ». Καὶ γὰρ τῶν σπανίως παραβαλλόντων ἐστὶ τοῖς ἀδελφοῖς καὶ ἡ αἰτία πρόδηλος· ἐπὶ γὰρ συμφοραῖς ἑτέρων ἢ ἐν νόσοις πιεζομένων ἢ ἐν φυλακαῖς δυστυχούντων ἢ αἰφνιδίῳ περι- πιπτόντων θανάτῳ, φυγαδεύεται οὗτος, τῆς ψυχῆς κατὰ μικρὸν κατανυσσομένης καὶ εἰς συμπάθειαν ἐρχομένης, δια- λυομένου τοῦ ἐκ τοῦ δαιμονίου συνισταμένου πωρώματος, ὧν ἡμεῖς ἀποροῦμεν διὰ τὴν ἔρημον καὶ τὴν σπάνιν τῶν παρ’ ἡμῖν ἀσθενούντων. Τοῦτον τὸν δαίμονα μάλιστα φυγα- δεύων ὁ κύριος ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις προσέταξεν ἀσθενοῦντας ὁρᾶν καὶ τοὺς ἐν φυλακῇ ἐπισκέπτεσθαι· «Ἀσθενὴς γὰρ ἤμην, φησί, καὶ ἐπεσκέψασθέ με, ἐν φυλακῇ καὶ ἤλθετε πρός με.» Πλὴν τοῦτο ἰστέον ὅτι εἴ τις τῶν ἀνα- χωρούντων περιπεσὼν τούτῳ τῷ δαίμονι λογισμοὺς οὐκ ἔλαβε πορνικοὺς ἢ τὸν οἶκον ἀπὸ ἀκηδίας οὐ κατέλιπεν, οὗτος σωφροσύνην καὶ ὑπομονὴν ἀπ’ οὐρανῶν ὑπεδέξατο κατελθούσας καὶ μακάριος τῆς τοιαύτης ἀπαθείας ἐστίν. Ὅσοι δὲ τῶν ἐπαγγελλομένων θεοσέβειαν κοσμικοῖς ἐναυλίζεσθαι προαιροῦνται, φυλασσέσθωσαν τοῦτον τὸν δαίμονα· ἐγὼ γὰρ περὶ αὐτοῦ πλεῖόν τι λέγειν ἢ γράφειν καὶ τοὺς ἀνθρώπους αἰσχύνομαι.

(12.) Πάντες οἱ δαίμονες φιλήδονον διδάσκουσι τὴν ψυχήν, μόνος δὲ ὁ τῆς λύπης δαίμων τοῦτο πράττειν οὐ καταδέχεται, ἀλλὰ καὶ τῶν εἰσελθόντων τοὺς λογισμοὺς διαφθείρει, πᾶσαν ἡδονὴν τῆς ψυχῆς περικόπτων καὶ ξηραίνων διὰ τῆς λύπης, εἴπερ «ἀνδρὸς λυπηροῦ ξηραίνεται τὰ ὀστᾶ». Καὶ μετρίως μὲν πολεμῶν δόκιμον τὸν ἀνα- χωρητὴν ἀπεργάζεται· πείθει γὰρ αὐτὸν μηδὲν τῶν τοῦ κόσμου τούτου προσίεσθαι καὶ πᾶσαν ἡδονὴν περιΐστασθαι· πλεῖον δὲ προσκαρτερῶν γεννᾷ λογισμοὺς ὑπεξάγειν ἑαυτὴν τῇ ψυχῇ συμβουλεύοντας ἢ φεύγειν τὸν τόπον μακρὰν ἀναγκάζοντας, ὅπερ λελόγισταί ποτε καὶ πέπονθεν ὁ ἅγιος Ἰὼβ ὑπὸ τούτου παρενοχλούμενος τοῦ δαίμονος· «Εἴθε γὰρ δυναίμην, φησίν, ἐμαυτὸν χειρώσασθαι ἢ δεηθείς γε ἑτέρου καὶ ποιήσει μοι τοῦτο». Τούτου δὲ τοῦ δαίμονος σύμβολόν ἐστιν ἡ ἔχιδνα, τὸ θηρίον, ἧς ἡ φύσις φιλανθρώπως διδομένη τοὺς τῶν ἄλλων θηρίων ἰοὺς διαφθείρει, ἀκράτως δὲ λαμβανομένη καὶ αὐτὸ διαφθείρει τὸ ζῷον. Τούτῳ τῷ δαίμονι παρέδωκεν ὁ Παῦλος τὸν ἐν Κορίνθῳ παρανομήσαντα· διὸ καὶ γράφει πάλιν σπουδαίως· «Κυρώσατε, λέγων τοῖς Κορινθίοις, εἰς αὐτὸν ἀγάπην μήποτε τῇ περισσοτέρᾳ λύπῃ καταποθῇ ὁ τοιοῦτος.» Ἀλλ’ οἶδε τοῦτο θλίβον τοὺς ἀνθρώπους τὸ πνεῦμα καὶ μετανοίας ἀγαθῆς πρόξενον γενέσθαι· ὅθεν καὶ ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Βαπτιστὴς τοὺς ὑπὸ τούτου κεντουμέ- νους τοῦ δαίμονος καὶ προσφεύγοντας τῷ θεῷ «γεννή- ματα ἐχιδνῶν» ἐκάλει λέγων· «Τίς ὑμῖν ὑπέδειξε φυγεῖν ἀπὸ τῆς μελλούσης ὀργῆς; ποιήσατε οὖν καρπὸν ἄξιον τῆς μετανοίας καὶ μὴ δόξητε λέγειν ἐν ἑαυτοῖς· πατέρα ἔχομεν τὸν Ἀβραάμ· λέγω γὰρ ὑμῖν ὅτι δύναται ὁ θεὸς ἐκ τῶν λίθων τούτων ἐγεῖραι τέκνα τῷ Ἀβραάμ.» Πλὴν πᾶς ὁ τὸν Ἀβραὰμ μιμησάμενος καὶ ἐξελθὼν ἐκ τῆς γῆς αὐτοῦ καὶ ἐκ τῆς συγγενείας, οὗτος καὶ τούτου τοῦ δαίμονος γέγονεν ἰσχυρότερος.

(13.) Εἴ τις θυμοῦ κεκράτηκεν, οὗτος δαιμόνων κεκράτηκεν· εἰ δέ τις τούτῳ δεδούλωται, οὗτος τοῦ μοναδικοῦ βίου παντελῶς ἐστιν ἀλλότριος καὶ ξένος τῶν ὁδῶν τοῦ σωτῆρος ἡμῶν, εἴπερ αὐτὸς ὁ κύριος λέγεται διδάσκειν τοὺς πραεῖς τὰς ὁδοὺς αὐτοῦ. Διὸ καὶ δυσθήρατος γίνεται τῶν ἀνα- χωρούντων ὁ νοῦς εἰς τὸ τῆς πραΰτητος φεύγων πεδίον· οὐδεμίαν γὰρ τῶν ἀρετῶν σχεδὸν δεδοίκασιν οὕτως οἱ δαίμονες ὡς πραΰτητα. Ταύτην Μωϋσῆς ἐκεῖνος ὁ μέγας ἐκέκτητο, «πραῢς παρὰ πάντας τοὺς ἀνθρώπους» κληθείς· καὶ ὁ ἅγιος Δαυὶδ ἀξίαν τῆς τοῦ θεοῦ μνήμης ἀπεφήνατο εἶναι, «Μνήσθητι, λέγων, τοῦ Δαυὶδ καὶ πάσης τῆς πραότητος αὐτοῦ»· ἀλλὰ καὶ αὐτὸς ὁ σωτὴρ μιμητὰς ἡμᾶς γενέσθαι τῆς ἐκείνου πραότητος ἐκέλευσε, «Μάθετε ἀπ’ ἐμοῦ, λέγων, ὅτι πρᾶός εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ καὶ εὑρήσετε ἀνάπαυσιν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν». Εἰ δέ τις βρωμάτων μὲν καὶ πομάτων ἀπέχοιτο, θυμὸν δὲ λογισμοῖς πονηροῖς ἐρεθίζοι, οὗτος ἔοικε ποντοπορούσῃ νηῒ καὶ ἐχούσῃ δαίμονα κυβερνήτην· διὸ προσεκτέον, ὅση δύναμις, τῷ ἡμετέρῳ κυνὶ καὶ διδακτέον τοὺς λύκους μόνον αὐτὸν διαφθείρειν καὶ μὴ τὰ πρόβατα κατεσθίειν, πᾶσαν ἐνδεικ- νύμενον πραότητα πρὸς πάντας ἀνθρώπους.

(14.) Μόνος τῶν λογισμῶν ὁ τῆς κενοδοξίας ἐστὶ πολύϋλος καὶ ὅλην σχεδὸν περιλαμβάνων τὴν οἰκουμένην καὶ πᾶσι τοῖς δαίμοσιν ὑπανοίγων τὰς θύρας, ὥσπερ τις προδότης πονηρὸς γενόμενος πόλεως· διὸ καὶ πάνυ ταπεινοῖ τοῦ ἀναχωροῦντος τὸν νοῦν πολλῶν λόγων καὶ πραγμάτων αὐτὸν πληρῶν καὶ τὰς προσευχὰς αὐτοῦ λυμαινόμενος, δι’ ὧν πάντα τὰ τῆς ψυχῆς αὐτοῦ τραύματα θεραπεύειν σπουδάζει. Τοῦτον τὸν λογισμὸν συναύξουσι πάντες ἡττηθέντες οἱ δαίμονες· καὶ πάλιν δι’ αὐτοῦ πάντες εἰς τὰς ψυχὰς λαμβάνουσιν εἴσοδον ποιοῦντες ὄντως τὰ ἔσχατα χείρονα τῶν πρώτων. Ἐκ τούτου γεννᾶται τοῦ λογισμοῦ καὶ ὁ τῆς ὑπερηφανίας ὁ τὸ σφράγισμα τῆς ὁμοιώσεως καὶ τὸν στέφανον τοῦ κάλλους ἀπ’ οὐρανῶν εἰς γῆν κατασείσας. Ἀλλ’ ἀποπήδησον καὶ μὴ χρονίσῃς ἐκ τοῦ τόπου, ἵνα μὴ προῶμεν ἄλλοις ζωὴν ἡμῶν καὶ τὸν ἡμέ- τερον βίον ἀνελεήμοσι· τοῦτον δὲ τὸν δαίμονα φυγαδεύει ἐκτενὴς προσευχὴ καὶ τὸ μηδὲν ἑκόντα ποιεῖν ἢ λέγειν τῶν συντελούντων πρὸς τὴν ἐπάρατον δόξαν.

(15.) Ὅταν ὀλίγης ἀπαθείας τῶν ἀναχωρούντων ὁ νοῦς ἐπιλάβηται, τότε κενοδοξίας ἵππον κτησάμενος εὐθὺς ἐλαύνει κατὰ τὰς πόλεις, ἄκρατον ἐμφορούμενος ἐκ τῆς δόξης τὸν ἔπαινον, ᾧ κατ’ οἰκονομίαν τὸ πνεῦμα τῆς πορνείας ὑπαντιάσαν καὶ εἰς ἕνα τῶν συφεώνων τοῦτον ἐναποκλεῖσαν, παιδεύει αὐτὸν μηκέτι πρὸ τῆς τελείας ὑγείας καταλιμπάνειν τὴν κλίνην μηδὲ τοὺς ἀτάκτους τῶν ἀρρώστων μιμεῖσθαι. οἵτινες ἔτι λείψανα τῆς ἀσθενείας ἐν ἑαυτοῖς περιφέροντες ὁδοῖς ἑαυτοὺς καὶ λουτροῖς ἀκαίροις ἐπιδιδόασι καὶ τοῖς ἐξ ὑποστροφῆς νοσήμασι περιπίπτουσι. Διόπερ καθεζόμενοι πρόσχωμεν μᾶλλον ἑαυτοῖς ὡς προκόπτοντες μὲν ἐν ἀρετῇ δυσκίνητοι πρὸς κακίαν γινόμεθα, ἀνακαινούμενοι δὲ ἐν τῇ γνώσει ποικίλων προσλαμβάνομεν πλῆθος θεωρημάτων, ὑψούμενοι δὲ πάλιν κατὰ τὴν προσευχὴν φανερώτερον τὸ τοῦ σωτῆρος ἡμῶν ἐποπτεύομεν φῶς.

(16.) Πάσας μὲν τὰς κακουργίας τῶν δαιμόνων γράφειν οὐ δύναμαι καὶ τὰς κακομηχανίας αὐτῶν καταλέγειν αἰσχύ- νομαι, δεδοικὼς τῶν ἐντευξομένων τοὺς ἁπλουστέρους· πλὴν δὲ τοῦ πνεύματος τῆς πορνείας ἄκουε πανουργίαν. Ὅταν τις τοῦ ἐπιθυμητικοῦ μέρους κτήσηται τὴν ἀπάθειαν καὶ οἱ αἰσχροὶ λογισμοὶ λοιπὸν ὑπόψυχροι γένωνται, τὸ τηνικαῦτα εἰσάγει ἄνδρας τε καὶ γυναῖκας παίζοντας μετ’ ἀλλήλων καὶ αἰσχρῶν πραγμάτων καὶ σχημάτων τὸν ἀναχω- ρητὴν καθίστησι θεατήν, ἀλλ’ οὗτος ὁ πειρασμὸς οὐκ ἔστι τῶν χρονιζόντων· προσευχὴ γὰρ σύντονος καὶ δίαιτα στενοτάτη μετὰ ἀγρυπνίας καὶ γυμνασίας θεωρημάτων πνευματικῶν ὥσπερ νέφος αὐτὸν ἄνυδρον ἀπελαύνει. Ἔστι δὲ ὅτε καὶ τῶν σαρκῶν ἐφάπτεται πρὸς τὴν ἄλογον πύρωσιν αὐτὰς ἐκμοχλεύων· καὶ ἄλλα δέ τινα μυρία προσμηχανᾶται ὁ πονηρὸς οὗτος, ἅπερ οὐκ ἀναγκαῖον δημοσιεῦσαι καὶ παραδοῦναι γραφῇ. Συμβάλλεται δὲ σφόδρα πρὸς τοὺς λογισμοὺς τοὺς τοιούτους καὶ ζέσις θυμοῦ κατὰ τοῦ δαίμονος κινηθεῖσα, ὅνπερ θυμὸν μάλιστα δέδοικεν ἐπὶ τοῖς λογισμοῖς ταρασσόμενον καὶ διαφθείροντα αὐτοῦ τὰ νοήματα· καὶ τοῦτό ἐστι τὸ «ὀργίζεσθε καὶ μὴ ἁμαρ- τάνετε», χρήσιμον φάρμακον ἐν τοῖς πειρασμοῖς τῇ ψυχῇ προσαγόμενον. Μιμεῖται δὲ καὶ ὁ τῆς ὀργῆς τοῦτον τὸν δαίμονα καὶ πλάττει καὶ αὐτός τινας τῶν γεγεννηκότων ἢ φίλων ἢ συγγενῶν ὑβριζομένους ὑπὸ ἀναξίων καὶ τοῦ ἀναχωροῦντος κινεῖ τὸν θυμὸν φθέγξασθαί τι πονηρὸν ἢ ποιῆσαι πρὸς τοὺς φαινομένους κατὰ διάνοιαν, οἷς προσέχειν ἀναγκαῖον καὶ ταχέως ἐξαρπάζειν ἀπὸ τῶν τοιούτων εἰδώλων τὸν νοῦν, ἵνα μὴ χρονίσας ἐν αὐτοῖς γένηται κατὰ τὸν καιρὸν τῆς προσευχῆς δαλὸς καπνιζόμενος· τούτοις δὲ τοῖς πειρασμοῖς οἱ θυμώδεις περιπίπτουσι, μάλιστα καὶ ῥᾳδίως πρὸς τὰς ὀργὰς ἐξαπτόμενοι, οἵτινες μακράν εἰσι καθαρᾶς προσευχῆς καὶ τῆς γνώσεως τοῦ σωτῆρος ἡμῶν Χριστοῦ.

(17.) Τὰ νοήματα τοῦ αἰῶνος τούτου ὁ κύριος καθάπερ πρόβατά τινα τῷ ἀγαθῷ ποιμένι τῷ ἀνθρώπῳ παρέδωκε· «Καὶ γάρ, φησί, σὺν τὸν αἰῶνα ἔδωκεν ἐν καρδίᾳ αὐτοῦ», συζεύξας αὐτῷ θυμὸν καὶ ἐπιθυμίαν πρὸς βοήθειαν, ἵνα διὰ μὲν τοῦ θυμοῦ φυγαδεύῃ τὰ τῶν λύκων νοήματα, διὰ δὲ τῆς ἐπιθυμίας στέργῃ τὰ πρόβατα, καὶ ὑπὸ τῶν ὑετῶν καὶ ἀνέμων πολλάκις βαλλόμενος· ἔδωκε πρὸς τούτοις καὶ νομόν, ὅπως ποιμαίνῃ τὰ πρόβατα, καὶ τόπον χλόης καὶ ὕδωρ ἀναπαύσεως καὶ ψαλτήριον καὶ κιθάραν καὶ ῥάβδον καὶ βακτηρίαν, ἵν’ ἐκ ταύτης τῆς ποίμνης καὶ τραφῇ καὶ ἐνδύσηται καὶ χόρτον ὀρεινὸν συναγάγῃ· «Τίς γάρ, φησί, ποιμαίνει ποίμνην καὶ ἐκ τοῦ γάλακτος αὐτῆς οὐκ ἐσθίει;» Δεῖ οὖν τὸν ἀναχωροῦντα φυλάττειν νύκτωρ καὶ μεθ’ ἡμέραν τοῦτο τὸ ποίμνιον, μή τι τῶν νοημάτων γένηται θηριάλωτον ἢ λῃσταῖς περιπέσῃ, εἰ δὲ ἄρα τι τοιοῦτον συμβαίη κατὰ τὴν νάπην, εὐθὺς ἐξαρπάζειν ἐκ τοῦ στόματος τοῦ λέοντος καὶ τῆς ἄρκτου. Γίνεται δὲ τὸ νόημα τὸ περὶ τοῦ ἀδελφοῦ θηριάλωτον, εἰ μετὰ μίσους νέμοιτο ἐν ἡμῖν· καὶ τὸ περὶ τῆς γυναικός, εἰ μετὰ αἰσχρᾶς ἐπιθυμίας τρέφοιτο ἐν ἡμῖν· καὶ τὸ τοῦ ἀργύρου καὶ χρυσοῦ, εἰ μετὰ πλεονεξίας αὐλίζοιτο· καὶ τὰ νοήματα τῶν ἁγίων χαρισμάτων, εἰ μετὰ κενοδοξίας κατὰ διάνοιαν βόσκοιτο· καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων δὲ νοημάτων ὡσαύτως συμβήσεται κλεπτομένων τοῖς πάθεσιν. Οὐ μόνον δὲ ἐν τῇ ἡμέρᾳ δεῖ ταῦτα τηρεῖν, ἀλλὰ καὶ νύκτωρ ἀγρυπνοῦντα φυλάττειν· συμβαίνει γὰρ καὶ φανταζόμενον αἰσχρῶς καὶ πονηρῶς ἀπολέσαι τὸ ἴδιον καὶ τοῦτό ἐστι τὸ ὑπὸ τοῦ ἁγίου λεγόμενον Ἰακώβ· «Οὐκ ἐνήνοχά σοι πρόβατον θηρι- άλωτον, ἐγὼ ἀπετίννυον κλέμματα ἡμέρας καὶ κλέμματα νυκτός, καὶ ἐγενόμην συγκαιόμενος τῷ καύσωνι τῆς ἡμέρας καὶ τῷ παγετῷ τῆς νυκτός, καὶ ἀφίστατο ὁ ὕπνος ἀπὸ τῶν ὀφθαλμῶν μου». Εἰ δέ τις ἐκ τοῦ καμάτου καὶ ἀκηδία ἡμῖν προσγίνεται, μικρὸν ἀναδραμόντες ἐπὶ τὴν τῆς γνώσεως πέτραν τῷ ψαλτηρίῳ προσομιλήσωμεν, πλήσσοντες διὰ τῶν ἀρετῶν τῆς γνώσεως τὰς χορδάς· βοσκήσωμεν δὲ πάλιν καὶ ὑπὸ τὸ Σιναῖον ὄρος τὰ πρόβατα, ἵνα ὁ θεὸς τῶν πατέρων ἡμῶν καὶ ἡμᾶς ἐκ τῆς βάτου καλέσῃ καὶ τοὺς λόγους τῶν σημείων καὶ τῶν τεράτων καὶ ἡμῖν χαρίσηται.

(18.) Τῶν ἀκαθάρτων δαιμόνων οἱ μὲν τὸν ἄνθρωπον ὡς ἄνθρωπον ἐκπειράζουσιν, οἱ δὲ τὸν ἄνθρωπον ὡς ζῷον ἄλογον ἐκταράσσουσι. Καὶ οἱ μὲν πρῶτοι παραβάλλοντες κενοδοξίας ἢ ὑπερηφανίας ἢ φθόνου ἢ κατηγορίας ἡμῖν ἐμβάλλουσι νοήματα, ἅπερ οὐδενὸς ἅπτεται τῶν ἀλόγων· οἱ δὲ δεύτεροι προσεγγίζοντες θυμὸν ἢ ἐπιθυμίαν παρὰ φύσιν κινοῦσι· ταῦτα γὰρ τὰ πάθη κοινὰ ἡμῶν τε καὶ τῶν ἀλόγων ζῴων ἐστίν, ὑπὸ τῆς λογικῆς καλυπτόμενα φύσεως. Διὸ λέγει τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον πρὸς μὲν τοὺς ἀνθρωπίνοις περιπίπτοντας λογισμοῖς· «Ἐγὼ εἶπα· θεοί ἐστε καὶ υἱοὶ ὑψίστου πάντες· ὑμεῖς δὲ ὡς ἄνθρωποι ἀποθνῄσκετε καὶ ὡς εἷς τῶν ἀρχόντων πίπτετε»· πρὸς δὲ τοὺς κινουμένους ἀλόγως, τί φησι; «Μὴ γίνεσθε ὡς ἵππος καὶ ἡμίονος, οἷς οὐκ ἔστι σύνεσις, ἐν κημῷ καὶ χαλινῷ τὰς σιαγόνας αὐτῶν ἄγξαις τῶν μὴ ἐγγιζόντων πρός σε.» Εἰ δὲ «ψυχὴ ἡ ἁμαρτάνουσα αὐτὴ ἀποθανεῖται», πρόδηλον ὅτι οἱ μὲν ἄνθρωποι ὡς ἄνθρωποι ἀποθνῄσκοντες ὑπὸ ἀνθρώπων ταφήσονται, οἱ δὲ ὡς ἄλογοι θανατούμενοι ἤτοι πίπτοντες ὑπὸ γυπῶν ἢ κοράκων βρωθήσονται, ὧν οἱ νεοσσοὶ οἱ μὲν ἐπικαλοῦνται τὸν κύριον, οἱ δὲ φύρονται ἐν τῷ αἵματι· «Ὁ ἔχων ὦτα ἀκούειν, ἀκουέτω.»

(19.) Ὅταν τῶν ἐχθρῶν τρώσῃ σέ τις παραβαλὼν καὶ βούλει τὴν ῥομφαίαν αὐτοῦ στρέψαι κατὰ τὸ γεγραμμένον ἐπὶ τὴν καρδίαν αὐτοῦ, ποίησον οὕτως ὡς λέγομεν. Δίελε κατὰ σαυτὸν τὸν ὑπ’ αὐτοῦ βληθέντα σοι λογισμόν, ὅστις ποτέ ἐστι καὶ ἐκ πόσων πραγμάτων συνέστηκε καὶ ποῖον τούτων ἐστὶ μάλιστα τὸ θλίβον τὸν νοῦν. Ὃ δὲ λέγω τοιοῦτόν ἐστιν· ἔστω πεμφθεὶς ὑπ’ αὐτοῦ ὁ τῆς φιλαργυρίας λογισμός, τοῦτον δίελε εἴς τε τὸν ὑποδεξάμενον αὐτὸν νοῦν καὶ εἰς τὸ νόημα τοῦ χρυσοῦ καὶ εἰς αὐτὸν τὸν χρυσὸν καὶ εἰς τὸ φιλάργυρον πάθος· λοιπὸν ἐρώτα τί τούτων ἐστὶν ἁμαρτία· πότερον ὁ νοῦς καὶ πῶς; εἰκών ἐστι τοῦ θεοῦ· ἀλλὰ τὸ νόημα τοῦ χρυσοῦ; καὶ τοῦτο τίς ἂν εἴποι νοῦν ἔχων ποτέ; ἀλλ’ αὐτὸς ὁ χρυσός ἐστιν ἁμαρτία; καὶ τίνος χάριν γεγένηται; ἕπεται τοίνυν τῆς ἁμαρτίας αἴτιον εἶναι τὸ τέταρτον, ὅπερ οὐκ ἔστι πρᾶγμα ὑφεστὸς κατ’ οὐσίαν οὐδὲ νόημα πράγματος οὐδὲ νοῦς πάλιν ἀσώματος, ἀλλ’ ἡδονή τις μισάνθρωπος ἐκ τοῦ αὐτεξουσίου τικτομένη καὶ κακῶς κεχρῆσθαι τοῖς τοῦ θεοῦ κτίσμασι τὸν νοῦν ἀναγκάζουσα, ἥνπερ περιτέμνειν ὁ τοῦ θεοῦ νόμος πεπίστευται. Καὶ ταῦτά σου διερευνωμένου, φθαρήσεται μὲν ὁ λογισμὸς εἰς τὴν ἰδίαν ἀναλυόμενος θεωρίαν, φεύ- ξεται δὲ ἀπὸ σοῦ τὸ δαιμόνιον, τῆς διανοίας σου ὑπὸ ταύτης τῆς γνώσεως εἰς ὕψος ἀρθείσης. Εἰ δὲ βούλει χρήσασθαι τῇ ἐκείνου ῥομφαίᾳ, ἐπιποθεῖς δὲ πρῶτον διὰ τῆς σῆς σφενδόνης τοῦτον χειρώσασθαι, ἔκβαλε καὶ σὺ λίθον ἐκ τοῦ ποιμενικοῦ σου καδίου καὶ τούτου ζήτει τὴν θεωρίαν· πῶς ἄγγελοι μὲν καὶ δαίμονες τῷ ἡμετέρῳ παραβάλλουσι κόσμῳ, ἡμεῖς δὲ τοῖς αὐτῶν κόσμοις οὐ παραβάλλομεν, οὐδὲ γὰρ ἀγγέλους θεῷ πλέον συνάπτειν δυνάμεθα οὐδὲ δαίμονας μᾶλλον ἀκαθάρτους ποιεῖν προ- αιρούμεθα· καὶ πῶς ὁ ἑωσφόρος ὁ πρωῒ ἀνατέλλων εἰς γῆν κατερρίφη καὶ «ἥγηται μὲν τὴν θάλασσαν ὥσπερ ἐξάλειπτρον, τὸν δὲ τάρταρον τῆς ἀβύσσου ὥσπερ αἰχμάλωτον, ἀναζεῖ δὲ τὴν ἄβυσσον ὥσπερ χαλκεῖον», πάντας ἐκταράσσων ὑπὸ τῆς κακίας αὐτοῦ καὶ πάντων ἄρχειν βουλόμενος. Τούτων γὰρ τῶν πραγμάτων ἡ θεωρία πάνυ τιτρώσκει τὸν δαίμονα καὶ πᾶσαν αὐτοῦ τὴν παρεμβολὴν φυγαδεύει· ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἐπὶ τῶν ἠρέμα κεκαθαρμένων συμβαίνει καὶ βλεπόντων ποσῶς τοὺς λόγους τῶν γεγονότων, οἱ δὲ ἀκάθαρτοι τὴν θεωρίαν τούτων οὐκ ἴσασιν οὐδὲ εἰ μαθόντες παρ’ ἑτέρων κατεπᾴδοιεν ἀκουσθήσονται, πολλοῦ κονιορτοῦ καὶ θορύβου διὰ τὰ πάθη συνισταμένου κατὰ τὸν πόλεμον· δεῖ γὰρ πάντως τὴν παρεμβολὴν τῶν ἀλλοφύλων ἠρεμῆσαι, ἵνα μόνος ὁ Γολιὰθ ἀπαντήσῃ τῷ ἡμετέρῳ Δαυίδ. Ὡσαύτως δὲ καὶ τῇ διαιρέσει καὶ τῷ εἴδει τοῦ πολέμου χρησώμεθα καὶ ἐπὶ πάντων τῶν ἀκαθάρτων λογισμῶν.

(20.) Ὅταν τινὲς τῶν ἀκαθάρτων λογισμῶν ταχέως φυγαδευθῶσι, ζητήσωμεν τὴν αἰτίαν, πόθεν τοῦτο συμβέβηκε, πότερον διὰ τὴν σπάνιν τοῦ πράγματος, τὸ δυσπόριστον εἶναι τὴν ὕλην, ἢ διὰ τὴν προσοῦσαν ἡμῖν ἀπάθειαν οὐκ ἴσχυσε καθ’ ἡμῶν ὁ ἐχθρός, οἷον· εἴ τις τῶν ἀναχωρούντων ἐνθυμηθείη ὑπὸ δαίμονος ἐνοχλούμενος τῆς πρώτης πόλεως πνευματικὴν κυβέρνησιν πιστευθῆναι, οὗτος δηλονότι οὐ χρονίζει τοῦτον τὸν λογισμὸν φανταζόμενος· ἡ δὲ αἰτία γνώριμος ἐκ τῶν λεγομένων· εἰ δὲ ἐπὶ πάσης πόλεως καὶ τῆς τυχούσης γίνεται καὶ ὁμοίως λογίζεται, οὗτος μακάριος τῆς ἀπαθείας ἐστίν· ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων λογισμῶν εὑρεθήσεται ὁ τοιοῦτος τρόπος ἐξεταζόμενος. Ταῦτα ἀναγκαῖον εἰδέναι πρὸς τὴν ἡμετέραν προθυμίαν καὶ δύναμιν, ἵνα εἴδωμεν εἰ τὸν Ἰορδάνην ἐπεράσαμεν καὶ ἐγγύς ἐσμεν τῆς πόλεως τῶν φοινίκων ἢ ἐν τῇ ἐρήμῳ ἔτι διάγομεν καὶ ὑπὸ τῶν ἀλλοφύλων τυπτόμεθα.

(21.) Πάνυ ποικίλος μοι φαίνεται τῆς φιλαργυρίας ὁ δαίμων καὶ πρὸς ἀπάτην εὐμήχανος, ὃς πολλάκις στενωθεὶς ὑπὸ τῆς ἄκρας ἀποταγῆς τὸν οἰκονόμον εὐθὺς καὶ φιλόπτωχον ὑποκρίνεται καὶ τοὺς μηδέπω παρόντας ὑποδέχεται ξένους γνησιώτερον καὶ ἄλλοις λειπομένοις ἀποστέλλει διακονίας καὶ δεσμωτήρια πόλεως ἐπισκέπτεται καὶ τοὺς πιπρα- σκομένους δῆθεν ἐξαγοράζει, γυναιξί τε κολλᾶται πλουσίαις καὶ τοὺς εὖ παθεῖν ὀφείλοντας ὑποδείκνυσιν, ἄλλους πάλιν ἀποτάξασθαι νουθετεῖ βαλλάντιον ἁδρὸν κεκτημένους· καὶ οὕτως ἐξαπατήσας κατὰ μικρὸν τὴν ψυχὴν τοῖς τῆς φιλαργυρίας αὐτὴν λογισμοῖς περιβάλλει καὶ τῷ τῆς κενο- δοξίας παραδίδωσι δαίμονι, ὃς πλῆθος εἰσάγει τῶν δοξαζόντων ἐπὶ ταῖς οἰκονομίαις ταύταις τὸν κύριον καί τινας κατ’ ὀλίγον καὶ περὶ ἱερωσύνης συλλαλοῦντας ἀλλήλοις, θάνατον δὲ τοῦ ὄντος λοιπὸν προμαντεύεται ἱερέως καὶ ὡς οὐκ ἂν ἐκφύγῃ μυρία ποιήσας προστίθησι· καὶ οὕτως ὁ ταλαίπωρος νοῦς ἐνδεθεὶς τούτοις τοῖς λογισμοῖς, τοῖς μὲν μὴ καταδεξαμένοις τῶν ἀνθρώπων διαμάχεται, τοῖς δὲ τοῦτο καταδεξαμένοις ἑτοίμως δῶρα χαρίζεται καὶ τῆς εὐγνωμοσύνης αὐτοὺς ἀποδέχεται· τινὰς δὲ στασιάζοντας τοῖς δικασταῖς παραδίδωσι καὶ τῆς πόλεως ἐξορίζεσθαι παραγγέλλει· τούτων δὲ λοιπὸν ἔνδον ὄντων τῶν λογισμῶν καὶ στρεφομένων, εὐθὺς ὁ τῆς ὑπερηφανίας ἐφίσταται δαίμων ἀστραπὰς τυπῶν συνεχεῖς κατὰ τὸν ἀέρα τῆς κέλλης καὶ δράκοντας πτερωτοὺς ἐπιπέμπων καὶ τὸ τελευταῖον στέρησιν φρενῶν ἐργαζόμενος. Ἀλλ’ ἡμεῖς τούτοις τοῖς λογισμοῖς ἀπώλειαν ἐπευξάμενοι, μετ’ εὐχαριστίας τῇ πενίᾳ συζήσωμεν, «οὐδὲν γὰρ εἰσηνέγκαμεν εἰς τὸν κόσμον δηλονότι οὐδὲ ἐξενεγκεῖν τι δυνάμεθα· ἔχοντες δὲ διατροφὰς καὶ σκεπάσματα, τούτοις ἀρκεσθησόμεθα», μεμνημένοι τοῦ Παύλου, «ῥίζα πάντων τῶν κακῶν ἐστιν ἡ φιλαργυρία» εἰπόντος.

(22.) Πάντες οἱ ἀκάθαρτοι λογισμοὶ διὰ τὰ πάθη χρονίζοντες ἐν ἡμῖν κατάγουσι τὸν νοῦν «εἰς ὄλεθρον καὶ ἀπώλειαν»· ὥσπερ γὰρ τὸ νόημα τοῦ ἄρτου χρονίζει ἐν τῷ πεινῶντι διὰ τὴν πεῖναν καὶ τὸ νόημα τοῦ ὕδατος ἐν τῷ διψῶντι διὰ τὴν δίψαν, οὕτω καὶ τὰ νοήματα τῶν χρημάτων καὶ κτημάτων χρονίζει διὰ τὴν πλεονεξίαν καὶ τὰ νοήματα τῶν βρωμάτων καὶ τῶν τικτομένων αἰσχρῶν λογισμῶν ἐκ τῶν βρωμάτων χρονίζει διὰ τὰ πάθη. Ἀλλὰ καὶ ἐπὶ τῶν τῆς κενοδοξίας λογισμῶν καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων νοημάτων ὁμοίως φανερωθήσεται. Οὐκ ἔστι δὲ νοῦν πνιγόμενον ὑπὸ τῶν τοιούτων νοημάτων παραστῆναι θεῷ καὶ τὸν τῆς δικαιοσύνης ἀναδήσασθαι στέφανον. Ἐκ τούτων γὰρ τῶν λογισμῶν κατασπώμενος καὶ ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις ἐκεῖνος ὁ τρισάθλιος νοῦς τὸ τῆς γνώσεως τοῦ θεοῦ ἄριστον παρῃτήσατο· καὶ πάλιν ὁ δεσμούμενος χεῖρας καὶ πόδας καὶ εἰς τὸ ἐξώτερον σκότος βαλλόμενος ἐκ τούτων τῶν λογισμῶν εἶχε καθυφασμένον τὸ ἔνδυμα, ὅνπερ οὐκ ἄξιον τῶν τοιούτων γάμων ὁ καλέσας ἀπεφήνατο εἶναι· διὸ ἔνδυμά ἐστι γαμικὸν ἀπάθεια ψυχῆς λογικῆς κοσμικὰς ἀρνησαμένης ἐπιθυμίας. Τίς δὲ ἡ αἰτία τοῦ τὰ νοήματα τῶν αἰσθητῶν πραγμάτων χρονίζοντα διαφθείρειν τὴν γνῶσιν ἐν τοῖς περὶ προσευχῆς κεφαλαίοις λεχθήσεται.