On the Divine Liturgy
GERMANUS of
CONSTANTINOPLE
(c.634–c.733) 

Last Supper, Ravenna


GERMANUS, Historia mystica ecclesiae catholicae (e cod. Vat. graec. 790 et cod. Neapolit. graec. 63) {TLG 2933.002}. Tr based in part on:  Theol., Comm., Liturg.P. Meyendorff (ap. N. Borgia), St. Germanus of Constantinople on the Divine Liturgy (Tr., Introd. & Comm.). Crestwood, New York: St. Vladimir's Seminary Press, 1984: 56-106.  [MS-WORD DOCUMENT]

 

 

ON THE DIVINE LITURGY

 

 

Sacred Objects & Places; Vestments; Monastic Vesture; The Liturgy; The Our Father, Communion

1. THE church is the temple of God, a holy place, a house of prayer, the assembly of the people, the body of Christ. It is called the bride of Christ. It is cleansed by the water of His baptism, sprinkled by His blood, clothed in bridal garments, and sealed with the ointment of the Holy Spirit, according to the prophetic saying: “Your name is oil poured out” (Cant 1:3), and “We run after the fragrance of your myrrh” (Cant 1:4), which is1 “Like the precious oil, running down upon the beard, the beard of Aaron” (Ps 132:2 LXX).

(1.) κκλησία στ νας Θεο, τέμενος γιον, οκος προσευχς, συνάθροισις λαο, σμα Χριστο· νομα ατς νύμφη Χριστο· τ δατι το βαπτίσματος ατο καθαρθεσα, κα τ αματι ραντισθεσα τ ατο κα νυμφικς στολισμένη, κα τ το γίου Πνεύματος μύρ σφραγιζομένη κατ τν προφητικν λόγον· «μύρον κκενωθν νομά σοι» κα «ες σμν μύρου σου δραμομεν» , τι «ς μύρον π κεφαλς τ καταβανον π πώγωνα, τν αρών»

The church is an earthly heaven in which the super-celestial God dwells and walks about. It represents the crucifixion, burial, and resurrection of Christ: it is glorified more than the tabernacle of the witness of Moses, in which are the mercy-seat and the Holy of Holies. It is prefigured in the patriarchs, foretold by the prophets, founded in the apostles, adorned by the hierarchs, and fulfilled in the martyrs.

κκλησία στν πίγειος ορανός, ν πουράνιος Θες νοικε κα μπεριπατε, ντιτυποσα τν σταύρωσιν κα τν ταφν κα τν νάστασιν Χριστο· δεδοξασμένη πρ τν σκηνν το μαρτυρίου Μωσέως, ν τ λαστήριον κα τ για τν γίων· ν πατριάρχαις προτυπωθεσα, ν προφήταις προκηρυχθεσα, ν ποστόλοις θεμελιωθεσα, εράρχαις κατακοσμηθεσα κα ν μάρτυσι τελειωθεσα.

2. THE simandron represents the trumpets of the angels and calls the contestants to battle against the invisible enemies.

(2.) Τ σήμαντρον ανίττεται τς τν γγέλων σάλπιγγας· διεγείρει δ κα τος γωνιστς πρς τν τν οράτων χθρν πόλεμον.

3. THE apse corresponds to the cave in Bethlehem where Christ was born, as well as the cave in which he was buried, as the evangelist Mark says: “There was a cave hewn out of rock; there they placed Jesus” (cf Mk 15:46).

(3.) Κόγχη στ κατ τ ν Βηθλεμ σπήλαιον, που γεννήθη Χριστός· κα κατ τ σπήλαιον που τάφη, καθώς φησιν εαγγελιστς Μρκος τι «ν σπήλαιον λελατομημένον κ πέτρας, κε κα θηκαν τν ησον»

4. THE holy table corresponds to the spot in the tomb where Christ was placed. On it lies the true and heavenly bread, the mystical and unbloody sacrifice. Christ sacrifices His flesh and blood and offers it to the faithful as food for eternal life.

(4.) γία τράπεζά στιν ντ το τόπου νθα τέθη ν τ ταφ Χριστός· ν πρόκειται ληθινς κα οράνιος ρτος, μυστικ κα ναίμακτος θυσία, ζωοθυτούμενος τν σάρκα ατο κα τ αμα ες βρσιν ζως αωνίου, προέθηκε τος πιστος. 

The holy table is also the throne of God, on which, borne by the Cherubim, He rested in the body. At that table, at His mystical supper, Christ sat among His disciples and, taking bread and wine, said to His disciples and apostles: “Take, eat, and drink of it: this is my body and my blood” (cf Mt 26:26-28). This table was pre-figured by the table of the Old Law upon which the manna, which was Christ, descended from heaven.

στι δ κα θρόνος Θεο ν π τν χερουβμ ποχούμενος Θες σωματωθες νεπαύσατο· καθ’ ν τράπεζαν κα ν τ μυστικ ατο δείπν, μέσον τν ατο μαθητν καθίσας, κα λαβν ρτον κα ονον επε τος ατο μαθητας κα ποστόλοις· «λάβετε φάγετε, κα πίετε ξ ατο· τοτό στι τ σμά μου κα τ αμά μου» Προετυπώθη δ κα ν τ νομικ τραπέζ νθα ν τ μάννα, στι Χριστός, ξ ορανο καταβάς.

5. THE ciborium’ represents here the place where Christ was crucified; for the place where He was buried was nearby and raised on a base. It is placed in the church in order to represent concisely the crucifixion, burial, and resurrection of Christ.

(5.) Τ κιβώριόν στι ντ το τόπου νθα σταυρώθη Χριστός· γγς γρ ν τόπος κα πόβαθρος νθα τάφη· λλ δι τ ν συντομί κφέρεσθαι τν σταύρωσιν, τν ταφν κα τν νάστασιν το Χριστο ν τ κκλησί τέτακται.

It similarly corresponds to the ark of the covenant of the Lord in which, it is written, is His Holy of Holies and His holy place. Next to it God commanded that two wrought Cherubim be placed on either side (cf Ex 25:18) —for KIB is the ark, and OURIN is the effulgence, or the light, of God.

στι δ κα κατ τν κιβωτν τς διαθήκης Κυρίου, ν λέγεται για γίων κα γίασμα ατο· ν προσέταξεν Θες γενέσθαι δύο χερουβμ κατέρωθεν τορευτά· τ γρ ΚΙΒ στ κιβωτός, τ δ ΟΥΡΙΝ φωτισμς Θεο, φς Θεο.

6. THE altar corresponds to the holy tomb of Christ. On it Christ brought Himself as a sacrifice to [His] God and Father through the offering of His body as a sacrificial lamb, and as highpriest and Son of Man, offering and being offered as a mystical bloodless sacrifice, and appointing for the faithful reasonable worship, through which we have become sharers in eternal and immortal life. This lamb Moses prefigured in Egypt “towards evening” when its blood turned back the destroyer so that he would not kill the people (cf Ex 12:7-13). The expression “towards evening” signifies that towards evening the true lamb is sacrificed, the One who takes away the sin of the world on his cross, “For Christ, our Pascha, has been sacrificed for us” (cf I Cor 5:7).

(6.) Θυσιαστήριόν στι κατ τ γιον μνμα το Χριστο· ν θυσίαν αυτν προσήγαγε τ Θε κα Πατρ δι τς προσφορς το σώματος ατο, ς μνς θυόμενος, κα ς ρχιερες κα υἱὸς νθρώπου προσφέρων κα προσφερόμενος ες μυστικν κα ναίμακτον θυσίαν κα λογικν λατρείαν τος πιστος εροθυτούμενος, δι’ ς μέτοχοι γεγόναμεν ζως αωνίου κα θανάτου. νπερ μνν προετύπωσεν ν Αγύπτ Μωσς πρς σπέραν, κα τ αματι ατο τν λοθρευτν πέστρεψε, το μ θανατσαι τν λαόν. Τ γρ πρς σπέραν σημαίνει τι πρς σπέραν σφαγιάσθη ληθινς μνς κα το κόσμου αρων τν μαρτίαν ν τ σταυρ ατο· κα γρ τ «Πάσχα μν πρ μν τύθη Χριστός»

The altar is and is called the heavenly and spiritual altar, where the earthly and material priests who always assist and serve the Lord represent the spiritual, serving, and hierarchical powers of the immaterial and celestial Powers, for they also must be as a burning fire. For the Son of God and Judge of all ordained the laws and established the services of both the heavenly and the earthly (powers).”

Θυσιαστήριόν στι κα λέγεται κατ τ πουράνιον κα νοερν θυσιαστήριον ν περ ντιτυποσι τς νοερς κα λειτουργικς κα εραρχικς δυνάμεις τν ΰλων κα νω δυνάμεων· κα ο πίγειοι κα νυλοι ερες παρεσττες κα λατρεύοντες τ Κυρί διαπαντός, στε κα τοιούτους δε εναι ς πρ φλέγον. Κα γρ τν τν πουρανίων κολουθίαν κα τν τν πιγείων διέταξεν Υἱὸς το Θεο κα κριτς τν πάντων νομοθέτησε.

7. THE bema is a concave place, a throne on which Christ, the king of all, presides with His apostles, as He says to them: “You shall sit on thrones judging the twelve tribes of Israel” (Mt 19:28). It points to the second coming, when He will come sitting on the throne of glory to judge the world, as the prophet says: “Thrones were set for judgment over the house of David” (Ps 121:5).

(7.) Βμά στιν πόβαθρος τόπος κα θρόνος ν περ παμβασιλες Χριστς προκάθηται μετ τν ατο ποστόλων, ς πρς ατος λέγει τι «καθίσεσθε π θρόνων κρίνοντες τς δώδεκα φυλς το σραήλ» · ποδεικνύων δ τν δευτέραν παρουσίαν καθ’ ν λθ καθιν π θρόνου νδόξου ες τ κρναι τν κόσμον, ς λέγει προφήτης τι «κάθισαν θρόνοι ες κρίσιν π οκον Δαβίδ»

8. THE entablature’ is the legal and holy decoration, representing a depiction of the crucified Christ by means of a decorated cross.

(8.) Κοσμήτης στ κατ τ νομικν κα γιον κόσμιον μφαίνων τ το σταυρωθέντος Χριστο το Θεο κσφράγισμα δι σταυρο κοσμούμενον.

9. THE chancel barriers indicate the place of prayer: the outside is for the people, and the inside, the Holy of Holies, is accessible only to the priests. The barriers, made of bronze, are like those around the Holy Sepulchre,’ so that no one might enter there by accident.

(9.) Κάγκελλά εσι τν τς προσευχς τόπον δηλοντα, ν σημαίνει τν μν ξωθεν το λαο εσοδον· τν δ σωθεν τ για τν γίων πάρχουσαν κα μόνοις τος ερος οσαν πίβατον. στι δ ς ληθς ες γιον μνμα κάγκελλα χαλκ δι τ μηδένα εσιέναι ν ατ πλς ς τυχε.

10. THE ambo’ manifests the shape of the stone at the Holy Sepulchre [on which the angel sat after he rolled it away from the doors of the tomb,] proclaiming the resurrection of the Lord to the myrrhbearing women (cf Mt 28:2-7). This is according to the words of the prophet, [“On a bare hill raise a signal” (Is 13:2)] “Climb, O herald of good tidings, lift up your voice with strength” (Is 40:9). For the ambo is a mountain situated in a flat and level place.

(10.) μβων στν μφαίνων τ σχμα το λίθου το γίου μνήματος [ν γγελος ποκυλίσας κ τς θύρας κάθητο πάνω ατο πλησίον τς θύρας το μνήματος] ναβον τν νάστασιν το Κυρίου τας μυροφόροις. στι δ κα κατ τν προφήτην τν λέγοντα· [«π’ ρους πεδινο ρατε σημεον» ], νάβηθι εαγγελιζόμενος κα «ψωσον φωνήν »· ρος γάρ στιν ( μβων) ες τόπον πεδινν κα μαλν κείμενος.

11. PRAYING toward the East is handed down by the holy apostles, as is everything else. This is because the comprehensible sun of righteousness, Christ our God, appeared on earth in those regions of the East where the perceptible sun rises, as the prophet says: “Orient is his name” (Zech 6:12); and “Bow before the Lord, all the earth, who ascended to the heaven of heavens in the East” (cf Ps 67:34); and “Let us prostrate ourselves in the place where His feet stood” (cf Ps 67:34); and again, “The feet of the Lord shall stand upon the Mount of Olives in the East” (Zech 14:4). The prophets also speak thus because of our fervent hope of receiving again the paradise in Eden, as well as the dawn of the brightness of the second coming of Christ our God, from the East

(11.) Τ κατ νατολς εχεσθαι παραδεδομένον στίν, ς κα τ λοιπ τν γίων ποστόλων· στν οτως δι τν λιον τν νοητν τς δικαιοσύνης Χριστν τν Θεν μν π γς φανναι π τος μέρεσι τς νατολς το ασθητο λίου, κατ τν προφήτην τν λέγοντα· «νατολ νομα ατ» , κα πάλιν· «προσκυνήσατε τ Κυρί πσα γ, τ πιβεβηκότι π τν ορανν το ορανο κατ νατολάς» , καί· «προσκυνήσωμεν ες τόπον ο στησαν ο πόδες ατο» , κα πάλιν· «στήσονται ο πόδες το Κυρίου π τ ρος τν λαιν κατ νατολήν» Τατα φασν ο προφται, κα δι τ παραδοκεν μς πάλιν τν ν δμ παράδεισον τν κατ νατολν πολαμβάνειν· κα ς ον σχομένους τν νατολν τς φωτοφανείας τς δευτέρας το Χριστο κα το Θεο μν παρουσίας.

12. WE do not kneel on Sunday as a sign that our fall has been corrected through the resurrection of Christ on the third day.

(12.) Τ μ κλίνειν τ γόνυ ν τ ναστασίμ μέρ σημαίνει τν τς καταπτώσεως μν νόρθωσιν τν γενομένην δι τς τριημέρου το Χριστο ναστάσεως.

13. WE do not kneel until Pentecost because we observe the seven days after Easter seven-fold; seven times seven is forty-nine, and Sunday makes fifty.

(13.) Τ δ μέχρι τς πεντηκοστς μ κλίνειν τ γόνυ στ τς πτ μέρας μετ τ γιον πάσχα πταπλατουμένας κρατεν· τ πτάσιν πτ τεσσαράκοντα ννέα, κα κυριακ πεντήκοντα.

The double crown inscribed on the head of the priest through tonsure represents the precious head of the chief-apostle Peter. When he was sent out in the teaching and preaching of the Lord, his head was shaved by those who did not believe his word, as if in mockery. The Teacher Christ blessed this head, changed dishonor into honor, ridicule into praise. He placed on it a crown made not of precious stones, but one which shines more than gold, topaz, or precious stone—with the stone and rock of faith. Peter, the most-holy, the summit, beauty, and crown of the twelve stones, which are the apostles, is the hierarch of Christ.

ν τ κεφαλ το ερέως διπλος στέφανος κ τς τν τριχν σημειώσεως εκονίζει τν το κορυφαίου ποστόλου Πέτρου κάραν τιμίαν, νπερ ν τ το Κυρίου διδασκαλικ κηρύγματι ποσταλες κα ποκαρθες π τν πειθούντων τ λόγ, ς μπαιζόμενος π’ ατν. Ταύτην διδάσκαλος Χριστς ελόγησε κα ποίησε τν τιμίαν τιμήν, κα τν χλεύην ες δόξαν, κα «θηκεν π τν κεφαλν ατο στέφανον οκ κ λίθων τιμίων», λλ τ λίθ κα τ πέτρ τς πίστεως ατο κλάμπουσαν πρ χρυσίον κα τοπάζιον κα λίθους τιμίους. Κορυφ γρ κα καλλόπισμα κα στέφανος το δωδεκαλίθου, οτινές εσιν πόστολοι, Πέτρος παναγιώτατος πάρχει εράρχης Χριστο.

14. THE priestly stole is the robe of Aaron, which served to cover him down to his feet. It was fiery in appearance, as the prophet says: “Who makes the winds your messengers and flames of fire your servants” (Ps 103:4); and again, “Who is this coming from Edom”—for Edom means earthly, chosen, and crimson—and then the prophet adds: “In crimsoned garments from Bozrah?” (Is 63:la). “Why is your clothing all red, like the garments of one who treads grapes in the vat?” (Is 63:2). By this the prophet indicates the stole of the flesh of Christ dyed by His undefiled blood on the cross. Or, again, since Christ wore a crimson cloak at His passion, it indicates that the high priests are servants of such a High Priest.

(14.) στολ το ερέως πάρχει κατ τν ποδήριν αρν τ μέχρι τν ποδν νδυμα δικον· τι δέ στι πυροειδς κατ τν προφήτην τν λέγοντα· « ποιν τος γγέλους ατο πνεύματα κα τος λειτουργος ατο πυρς φλόγα» κα πάλιν· «τίς οτως παραγενόμενος ξ δώμ»; δμ δ ρμηνεύεται, γήινος, κλεκτός, κόκκινος· ετα πάγει· «ρύθημα ματίων ατο κ Βοσώρ· δι τί σου ρυθρ τ μάτια κα τ νδύματά σου ς π πατητο ληνομφαίνει δ τν βαφεσαν το Χριστο στολν τς σαρκς αματι τ χράντ ν τ σταυρ ατο. τι δ πάλιν· κοκκίνην χλαμύδα φόρεσεν ν τ πάθει ατο Χριστός, μφαίνει τος ρχιερες ποίου ρχιερέως εσν πασπισταί.

15. THE fact that priests walk about in unbelted phelonia points out that even Christ thus went to the crucifixion carrying His cross.

(15.) Τ δ πεζωσμένους τος ερες περιπατεν ν φελωνίοις, δείκνυσι τι κα Χριστς ν τ σταυρ περχόμενος οτως ν βαστάζων τν σταυρν ατο.

16. IN the celestial brightness of the heavenly ministers and priests, there are twenty-four presbyters and seven deacons. The presbyters resemble the seraphic powers, covered, as if by wings, with stoles. With two wings, that is, their lips, they proclaim hymns; and they hold the divine and spiritual burning coal, Christ, on the altar with the tongs of their hands. The deacons, images of the angelic powers, go around with the thin wings of linen oraria as ministering spirits sent out for service.

(16.) ν τας νω λαμπρότησι τν ορανίων λειτουργν κα εραρχιν, εσ πρεσβύτεροι εκοσιτέσσαρες κα διάκονοι πτά· ο πρεσβύτεροι κατ μίμησιν τν σεραφικν δυνάμεών εσιν τας μν στολας δίκην πτερύγων κατακεκαλυμμένοι· τας δ δυσν ετ’ ον πτέρυξι τν χειλέων τν μνον βοντες κα κατέχοντες τν θεον κα νοητν νθρακα Χριστόν, ν τ θυσιαστηρί λαβίδι τς χειρς φέροντες· ο δ διάκονοι ες τύπον τν γγελικν δυνάμεων τας λεπτας τν λινν ραρίων πτέρυξιν ς λειτουργικ πνεύματα, ες διακονίαν ποστελλόμενα περιττς χουσιν.

17. THE embroidery on the arms of their robe shows the bonds of Christ: it is said that they bound Him and led Him to Caiaphas, the high priest, and to Pilate. The embroidery on the sides of their robe shows the blood which flowed for the side of Christ.

(17.) Τ λωρία το στιχαρίου εσ τ [ν τ χειρ μφαίνοντα δεσμ το Χριστο· δείσαντες γρ ατόν φησιν, πήγαγον πρς Καϊάφαν τν ρχιερέα κα τν Πιλτον. Τ δ] ες τ πλάγια [το στιχαρίου λωρία εσ] κατ τ αμα τ ρεσαν κ τς πλευρς το Χριστο.

18. THE epitrachilion is the cloth which was put on Christ at the hands of the high priest, and which was on His neck as He was bound and dragged to His passion.

(18.) Τ πιτραχήλιόν στι τ φακιόλιον μεθ’ ο πεφέρετο π το ρχιερέως δεδεμένος κα συρόμενος π τ πρόσθεν κ το τραχήλου Χριστς ν τ πάθει ατο περχόμενος.

19. THE omophorion is like the stole of Aaron, which the priests of the (Old) Law wore, placing long cloths on their left shoulders. [The omophorion of the bishop is made of wool and not linen, for it represents the lost sheep which the Lord found and put upon His own shoulder.]’°

(19.) Τ μοφόριόν στι κατ τν στολν το αρών, περ φόρουν κα ο ν νόμ ρχιερες σουδαρίοις μακρος, τ δ’ εώνυμον μον περιτιθέντες. [Τ το πισκόπου μοφόριον ξ ρίου ν κα ο λινο, τν το προβάτου δορν σημαίνει περ πλανηθν Κύριος ερν π τν διον μον νέλαβεν]

THE monastic habit [schema] is in imitation of the desert-dweller and Baptist John, whose cloak was of camel hair and the girdle about whose loins was of leather. This is also because of the grave, severe, sorrowful, suffering, humble, and poor way of life of those who enter upon the monastic way. For they all go into mourning and are dressed in black, expecting to receive the white, divine robe of glory and joy in Christ Jesus our Lord.

Τ μοναχικν σχμά στι κατ τν μίμησιν το ρημοπολίτου κα βαπτιστο ωάννου τι «ν τ νδυμα ατο κ τριχν καμήλου κα ζώνη δερματίνη περ τν σφν ατο». πειτα κα δι τ πενθικν κα σκυθρωπν κα κατηφς κα πίπονον κα προν κα ταπεινν θος τν τν μονήρη βίον πανρημένων· πάντες γρ ο πενθοντες μέλανα περιβέβληνται καραδοκοντες πολήψεσθαι τν λευκν κα θείαν στολν τς δόξης τε κα παρακλήσεως τς ν Χριστ ησο τ Κυρί μν.

The total tonsuring of the head is in imitation of the holy Apostle James, brother of the Lord, and of the Apostle Paul, and of the rest.

Τ δ κείρεσθαι τν κάραν λοτελς κατ τν μίμησιν το γίου ποστόλου ακώβου· το δελφοθέου κα Παύλου το ποστόλου κα τν λοιπν.

The mantles are in the likeness of the mantles worn by the divine apostles.

Τ δ ναβόλαιά εσι κατ τ ναβόλαια περ φόρουν μάτια ο θεοι πόστολοι.

The cowl is in accordance with the words of the apostle: “The world is crucified to me, and I to the world” (Gal 6:14). The purple and white embroidery and crosses which decorate it represent the blood and water flowing from the side of Christ, and the loosely unfolding mantle recalls the winged angels. Thus the schema is called angelic.

Τ Κουκούλλια κατ τν λέγοντα πόστολον τι «σταύρωταί μοι κόσμος κγ τ κόσμ» · δι’ κα πορφυρος κα λευκος λωρίοις κα σταυρίοις κεκόσμηται δι τ ρυν κ τς πλευρς το Κυρίου αμα κα δωρ μο, μφαίνοντα δι τς το μαντίου πολελυμένης πλώσεως τν πτερωτικν τς τν γγέλων μιμήσεως· καθ’ τι γγελικν σχμα λέγεται.

The scapular signifies him who takes up the cross and who, adorned with faith, is strengthened, wearing the shield of faith so as to be able to quench all the darts of the evil one and to accept the helmet of salvation and the sword of the spirit, which is the word of God (cf Ep 6:16-17).

... νάλαβος ... δηλο ... τν ναλαβόντα τν σταυρόν, κα τ πίστει κεκοσμημένον νισχύεσθαι περιφέροντα «τν θυρεν τς πίστεως ν δυνήσεται πάντα τ βέλη τ πεπυρωμένα το πονηρο σβέσαι, κα τν περικεφαλαίαν το σωτηρίου δέξασθαι κα τν μάχαιραν το Πνεύματος στι ρμα Θεο»

The belt signifies that he wears the mortification of the body and chastity, having girded his loins with the power of truth.

Τ δ ζώννυσθαι τν νέκρωσιν το σώματος δηλο το τν σωφροσύνην περιφέροντος, περιεζσθαι τν σφν ατο δύναμιν ληθείας.

And the sandals show his entering into the way of salvation so that he might become awe-some to his adversaries and invincible to his enemies, and his feet are bound in preparation for the gospel of peace.

Τ δ τος Σανδαλίοις πιβαίνειν ατν τ δ τς σωτηρίας δηλο τ πως γένηται φοβερς τος πεναντίοις κα νάλωτος τος πολεμίοις «ποδεδεμένος τος πόδας ατο ν τοιμασί το εαγγελίου τς ερήνης».

20. THE bread of offering, that is to say, which is purified, signifies the superabundant riches of the goodness of our God, because the Son of God became man and gave Himself as an offering and oblation in ransom and atonement for the life and salvation of the world. He assumed the entirety of human nature, except for sin. He offered Himself as first-fruits and chosen whole burnt-offering to the God and Father on behalf of the human race, as is written: “I am the bread which came down from heaven,” and “He who eats this bread will live for ever” (Jn 6:51). About this the Prophet Jeremiah says: “Come, let us place a stake in his bread” (11:19 LXX), pointing to the wood of the cross nailed to His body.

(20.) ρτος τς προθέσεως, γουν ποκαθαιρόμενος, μφαίνει τν περβάλλοντα πλοτον τς χρηστότητος ατο το Θεο μν τι Υἱὸς το Θεο νθρωπος γέγονε, κα αυτν προθηκε θυσίαν κα προσφορν ες ντίλυτρον κα ξίλασμα πρ τς το κόσμου ζως κα σωτηρίας· ναλαβν μν τ φύραμα λον τς νθρωπίνης φύσεως χωρς μαρτίας, προσενεχθες δ ς παρχ κα ξαίρετον λοκάρπωμα τ Θε κα Πατρ πρ το νθρωπείου φυράματος ς λέγεται· «γώ εμι ρτος κ το ορανο καταβς» καί· « τρώγων τοτον τν ρτον ζήσεται ες τν αἰῶνα» Ev.Jo.· περ ο λέγει προφήτης ερεμίας· «δετε κα μβάλωμεν ξύλον ες τν ρτον ατο» δεικνς τ ξύλον το σταυρο τ σώματι μπαγέν.

21. THE piece which is cut out with the lance signifies that “Like a sheep he is led to the slaughter, and like a lamb that before its shearers is dumb” (cf Is 54:7).

(21.) Τ δ ν τ λόγχ ποκείρεσθαι σημαίνει τό· «ς πρόβατον π σφαγν χθη κα ς μνς ναντίον το κείραντος ατν φωνος»

22. THE wine and the water are the blood and the water which came out from His side, as the prophet says: “Bread will be given him, and water to drink” (cf Is 33:16). For this lance corresponds to the lance which pierced Christ on the cross.

(22.) δ ονος κα τ δωρ [στ τ ξελθν κ τς πλευρς ατο αμα κα δωρ, καθς] προφήτης λέγει· «ρτος δοθήσεται ατ κα δωρ ατο ποτόν» ντ γρ τς λόγχης τς κεντησάσης τν Χριστν ν τ σταυρ, στ κα ατη λόγχη. 

The bread and the chalice are really and truly the memorial of the mystical supper at which Christ, having taken the bread and wine, said: “Take, eat, and drink, all of you, this is my body and blood.” This shows that He made us communicants of His death, His resurrection, and His glory.

ρτος δ κα τ ποτήριον κυρίως κα ληθς, κατ μίμησιν το μυστικο δείπνου, ν Χριστς λαβεν τν ρτον κα ονον κα επε· «λάβετε, φάγετε κα πίετε πάντες· τοτό στι τ σμά μου κα τ αμα»· δεικνς τι κοινωνος μς ποίησε κα το θανάτου κα τς ναστάσεως ατο κα δόξης.

Thus the priest takes the oblation, which is in a basket, from the deacon or the subdeacon. He takes the lance, cleanses it, then cutting the oblation in the form of a cross he says: “As a sheep led to the slaughter and as a lamb before its shearers is silent.” Having said this, he places the oblation on the holy discos, points over it, saying: “He does not open His mouth: in His humility His judgment was taken away. Who will recount His generation? For His life is taken up from the earth.” Having said these things, he takes the holy chalice and the deacon pours wine and water into it. Then the deacon says: “Blood and water poured from His side, and he who saw it has borne witness, and his witness is true.” After this, he places the holy chalice on the divine table and, pointing at the bread, the sacrified lamb, and the wine, the blood poured out, says: “There are three who bear witness: the Spirit, the water, and the blood, and the three are one,” (I In 5:8) now and ever and for the ages.

Δι κα δεχόμενος ερες ν κανισκί παρ διακόνου ποδιακόνου τν προσφοράν, λαβών τε τν λόγχην κα ποκαθάρας ατήν, ετα σταυροειδς χαράξας ατν λέγει· «ς πρόβατον π σφαγν χθη κα ς μνς ναντίον το κείραντος ατν φωνος», τοτο επν λοιπν θες τν ατν προσφορν ν τ γί δίσκ δακτυλοδείκτως πάνω ατς φησν οτως· «οτως οκ νοίγει τ στόμα ατο, ν τ ταπεινώσει ατο κρίσις ατο ρθη, τν δ γενεν ατο τίς διηγήσεται; τι αρεται π τς γς ζω ατο». Διότι μετ τ επεν τατα λαβν τ γιον ποτήριον, κα το διακόνου πιχέοντος πάλιν ες ατ τν ονον κα τ δωρ, πάλιν λέγει διάκονος· «ξλθεν κ τς πλευρς ατο αμα κα δωρ κα ωρακς μεμαρτύρηκε κα ληθινή στιν μαρτυρία ατο». Κα μετ τατα θες τ γιον ποτήριον ν τ θεί τραπέζ δακτυλοδεικτικς τε προσέχων τ σφαγιασθέντι μν δι το ρτου, κα κενωθέντι αματι δι το ονου, πάλιν λέγει τι· «Τρες εσιν ο μαρτυροντες, τ πνεμα κα τ δωρ κα τ αμα, κα ο τρες ες τ ν εσιν» · νν κα ε κα ες τος αἰῶνας.

Then he takes the censer, adds incense, and says the prayer of the offering.

Ετα λαβν τ θυμιατήριον κα θυμιάσας ποιε εχν τς προθέσεως.

23. THE antiphons of the liturgy are the prophecies of the prophets, foretelling the coming of the Son of God, proclaiming: “Our God has appeared upon earth and dwelt among men” (Bar 3:38) and “He is clothed in majesty” (Ps 92:1). The prophets are indicating His incarnation, of course, which we proclaim, having accepted and comprehended it through the ministers and eye-witnesses of the Word, who understood it.

(23.) Τ ντίφωνα τς λειτουργίας εσ τν προφητν α προρρήσεις προκαταγγέλλουσαι τν παρουσίαν το Υο το Θεο, βοώντων· « Θες μν π τς γς φθη κα τος νθρώποις συνανεστράφη» · κα «επρέπειαν νεδύσατο» γουν τν σάρκωσιν ατο δηλοντες, ν μες ποδεξάμενοι κα μαθόντες δι τν πηρετν κα ατοπτν το Λόγου γενομένων διατόρων ταύτην νακηρύττομεν.

24. THE entrance of the Gospel signifies the coming of the Son of God and His entrance into this world, as the apostle says: “When He,” that is the God and Father, “brings the first-born into the world, He says: `Let all God’s angels worship him’ “ (Hb 1:6). Then the bishop, by his stole, manifests the red and bloody stole of the flesh of Christ. The immaterial One and God wore this stole, as porphyry decorated by the undefiled blood of the virgin Theotokos. The good shepherd took the lost sheep upon his shoulders: he is wrapped in swaddling clothes and placed not in a manger of irrational (animals), but on the rational table of rational men. The hosts of angels hymn him, saying: “Glory to God in the highest and peace on earth, good will to men” (Lk 2:14); and “Let all the earth worship Him” (Ps 65:4); and, heard by all: “Come let us worship and fall down before him: save us, O Son of God” (cf Ps 94:6). And we proclaim the coming which was revealed to us in the grace of Jesus Christ.

(24.) εσοδος το εαγγελίου μφαίνει τν παρουσίαν κα τν εσοδον το Υο το Θεο ες τν κόσμον τοτον, καθώς φησιν πόστολος· «ταν εσάγει, γουν Θες κα Πατήρ, τν πρωτότοκον ες τν οκουμένην λέγει· κα προσκυνησάτωσαν ατ πάντες ο γγελοι ατο» πειτα δεικνύντος το ρχιερέως δι τς στολς ατο τν τς σαρκς το Χριστο στολν τν ρυθρν κα αματώδη, ν φόρεσεν ϋλος κα Θεός, ς πορφύραν βαφεσαν ξ χράντων αμάτων τς θεοτόκου κα παρθένου· κα λαβε τ πλανηθν πρόβατον ποιμν καλς π τν μων ατο, ν σπαργάνοις εληθες κα τεθείς· οκ στι ν φάτν τν λόγων λλ’ ν τραπέζ λογικ νθρώπων λογικν· ν μνησαν γγέλων στρατια λέγουσαι· «δόξα ν ψίστοις Θε κα π γς ερήνη ν νθρώποις εδοκία» · κα «πσα γ προσκυνησάτωσαν ατ» · Κα πάντων νθυπακουόντων «δετε προσκυνήσωμεν κα προσπέσωμεν· σσον μς Υἱὲ Θεο» · κα κηρύττομεν τν παρουσίαν φανερωθεσαν μν ν χάριτι ησο Χριστο.

25. THE “Holy, holy, holy” [Trisagion] hymn is (sung) thus: there the angels say “Glory to God in the highest”; here, like the Magi, we bring gifts to Christ—faith, hope, and love like gold, frankincense, and myrrh—and like the bodiless hosts we cry in faith: “Holy God,” that is the Father; “Holy Mighty,” that is the Son and Word, for He has bound the mighty devil and made him who had dominion over death powerless through the cross and He has given us life by trampling on him; “Holy Immortal,” that is the Holy Spirit, the giver of life, through whom all creation is made alive and cries out “Have mercy on us.”

(25.) τρισάγιος μνος στν οτως· κε μν γγελοι επον· «δόξα ν ψίστοις Θε»· νταθα δ ς ο μάγοι τ δρα μες προσφέροντες τ Χριστ, πίστιν, λπίδα, γάπην, ς χρυσν κα λίβανον κα σμύρναν, τν σμάτων τ σμα πιστς βοντες· γιος Θες τοι πατήρ· γιος σχυρός, Υἱὸς κα Λόγος, διότι τν σχυρν διάβολον δεσμεύσας κατήργησε δι σταυρο, τ κράτος χοντα το θανάτου, κα τν ζων μν δωκε το πατεν πάνω ατο· γιος θάνατος, τ γιον Πνεμα τ ζωοποιον, δι’ ο πσα κτίσις ζωοποιεται κα βο· λέησον μς. 

Then one of the psalmists on the ambo, facing the altar, about to say the “Glory” after the triple repetition of the Trisagion, says: “Bless master, the `Glory,’ “ in the plural; or, in the singular: “Bless , master, the `Glory.’ “ The use of the singular represents the tri-hypostatic divine unity, as the whole church prays to be blessed by it insofar as it is possible for it, being human, to be counted worthy to sing the Cherubicon and the Trisagion, along with the in-corporeal, divine powers, to the Holy Trinity itself. When he says “Bless” in the plural, he signifies the three hypostases, of the Father, Son, and Holy Spirit, and when he adds “Master,” he expresses the one nature of the divinity.

Τ κφωνσαι να τν ψαλτν κ το μβωνος προσέχοντα τ θυσιαστηρί ν τ μέλλειν δοξάζειν μετ τν τριπλασιασμν το τρισαγίου κα λέγειν· «Ελογήσατε Κρι τ Δόξα», πληθυντικς, «Ελόγησον Κρι τ Δόξα», νικς, τ μν (πληθυντικς) σημαίνει τν τρισυπόστατον μίαν θεότητα δέεσθαι ς κ πάσης τς κκλησίας ελογηθναι παρ’ ατς (κατ’ ξίαν) καθ’ σον φικτν ατ νθρώπ οσ καταξιωθναι σν τας σωμάτοις θείαις δυνάμεσιν τν χερουβικν κα τρισάγιον μνον ατ τ γί Τριάδι ναμέλπειν· κα γρ δι το επεν ατν «ελογήσατε»· τς τρες ποστάσεις. Πατρός, Υο κα γίου Πνεύματος δήλωσεν, δι δ το προσθεναι τ «Κρι» τν μίαν φύσιν τς θεότητος τράνωσεν. (

26. THE ascent of the bishop to the throne and his blessing the people signifies that the Son of God, having completed the economy of salvation, raised his hands and blessed His holy disciples, saying to them: “Peace I leave with you” (Jn 14:27). This shows that Christ gave the same peace and blessing to the world through His disciples.

(26.) Τ νελθεν ν τ συνθρόν τν ρχιερέα κα σφραγίσαι τν λαόν, στν Υἱὸς το Θεο τε πλήρωσε τν οκονομίαν, πάρας τς χερας ατο ελόγησε τος γίους ατο μαθητς λέγων ατος· «ερήνην φίημι μν» Ev.Jo. δεικνύων τι τν ατν ερήνην κα ελογίαν δωκε τ κόσμ Χριστς δι τν ποστόλων ατο.

And the “And with your spirit” by which the people respond signifies that You conferred peace, O Lord, which is mutual concord: You gave us peace which is for indivisible union with You, so that being at peace through Your Spirit, whom You gave us at the beginning of [Your] creation, we might become inseparable from Your love.11

Τ δ «κα τ πνεύματί σου» παρ το λαο ποκρινόμενον τοτο δηλο τι, ερήνην μν παρέσχες, Κύριε, τν ν λλήλοις μόνοιαν, ερήνην δ δς μν τν πρς σ διαίρετον νωσιν· να τ πνεύματί σου ερηνεύοντες μν ν ρχ τς δημιουργίας [σου] νέθηκας, χώριστοι τς σς γάπης τυγχάνωμεν.

27. THE sitting represents the time when the Son of God raised His body [which He wore] and the sheep which He put upon His shoulder—that is the nature of Adam, which is represented by the omophorion—above any beginning, power, or authority of the higher powers, and brought it to His God and Father. [And because the One deifies, and the other is deified, that is the assumed humanity, because of the holiness of the offerer and the purity of the offered], God the Father Himself received it as a sacrifice and as an acceptable offering on behalf of the human race. About the Son it is said: [“The Lord says to my Lord,” that is the Father to the Son], “Sit at my right hand” (Ps 109:1), and He sat on the right hand of the throne of majesty in the highest heaven. [This is Jesus the Nazarene, high priest of the good things to come.]

(27.) Τ δ καθίσαι στν τε Υἱὸς το Θεο τν σάρκα [ν φό]ρεσε κα τ πρόβατον νέλαβεν π τν μων, περ σημαίνει τ μοφόριον στι τ δαμιαον φύραμα νεβίβασεν ατν περάνω πάσης ρχς κα ξουσίας κα κυριότητος τν νω δυνάμεων, κα προσήγαγεν ατν τ Θε κα Πατρί. [πειδ γρ μν θέωσε, δ θεώθη, τουτέστι τ πρόσλημμα δι τν ξίαν το προσενέγκαντος κα τν καθαρότητα το προσενεχθέντος], δέξατο ατ Θες κα Πατρ ς θυσίαν κα προσφορν εάρεστον πρ το νθρωπείου γένους, πρς ν κα επεν· «[επεν Κύριος τ Κυρί μου», τοι Πατρ πρς τν Υόν], «κάθου κ δεξιν μου» , ς κα κάθισεν ν δεξι το θρόνου τς μεγαλωσύνης ν τος ψηλος. [Οτος στν ησος Ναζωραος ρχιερες τν μελλόντων γαθν].

28. THE prokeimenon again indicates the revelation and prophecy of the prophets about the coming of Christ. Like soldiers they run ahead and shout: “You who sit upon the Cherubim, appear and come to save us” [and “God sits upon His holy throne”].

(28.) Τ προκείμενον μηνύει πάλιν τν τν προφητν κφαντορίαν κα προμήνυσιν τς το Χριστο παρουσίας· ς στρατιται προτρέχοντες κα βοντες· « καθήμενος π τν χερουβμ μφάνηθι κα λθ ες τ σσαι μς»· [κα « Θες κάθηται π θρόνου γίου ατο»]. 

The apostle, eyewitness and minister of Christ, proclaiming the Kingdom of Christ, exclaims, saying: “Christ appeared as a high priest of the good things to come” (Hb 9:11). “Having a great high priest who has passed through the heavens, let us hold fast in professing him.” With Paul, John the Baptist also exclaims: “He who comes after me is `the lamb of God, who takes away the sin of the world!’ (Jn 1:29) He sanctified us in the (Holy) Spirit and fire, and stood among you.”

πόστολος κα ατόπτης κα πουργς το Χριστο βο κηρύσσων τν βασιλείαν το Χριστο λέγων· «Χριστς παραγενόμενος ρχιερες τν μελλόντων γαθν, ν (κα) χοντες ρχιερέα μέγαν διεληλυθότα τος ορανος κρατμεν τς μολογίας» ατο, μεθ’ ο βο κα ωάννης βαπτιστής· πίσω μου ρχόμενός στιν «μνς το Θεο αρων τν μαρτίαν το κόσμου Ev.Jo.· ατς μς γιάσει ν πνεύματι (γί) κα πυρ (κα) μέσον μν στηκε».

29. [DAVID exclaims alleluia and says: “Our God will come clearly and fire shall go before Him” (Ps 49:3). The brightness of His evangelists has shone through the world.] For in Hebrew AL means “He comes, He appears”; EL means “God”; and OUIA means “praise and sing hymns” to the living God.

(29.) [Τ λληλούια βο Δαβδ κα λέγει· « Θες μν μφανς ξει κα πρ νώπιον ατο προπορεύσεται, φαναν α στραπα τν εαγγελιστν ατο τ οκουμέν» ]. Τ δ λληλούια τ βραΐδι διαλέκτ στν τ ΑΛ ρχεται, φάνη· τ ΗΛ Θεός, τ δ ΟΥΙΑ ανετε, μνετε, τν ζντα Θεόν.

30. THE censer demonstrates the humanity of Christ, and the fire, His divinity. The sweet-smelling smoke reveals the fragrance of the Holy Spirit which precedes. For the censer denotes sweet joy.

(30.) θυμιατρ δεικνύει τν νθρωπότητα το Χριστο· τ πρ τν θεότητα, εώδης καπνς μηνύει τν εωδίαν το γίου Πνεύματος προπορευομένην· γρ θυμιατρ ρμηνεύεται εωδεστάτη εφροσύνη.

Again, the interior of the censer is understood as the [sanctified] womb of the [holy] virgin [and Theotokos] who bore the divine coal, Christ, in whom “the whole fulness of deity dwells bodily” (Col 2:9). All together, therefore, give forth the sweet-smelling fragrance. Or again, the interior of the censer points to the font of holy baptism, taking into itself the coal of divine fire, the sweetness of the operation of the Holy Spirit, which is the adoption of divine grace through faith, and exuding a good odor.

πάλιν γαστρ το θυμιατηρίου νοηθείη ν (μν) (γιασμένη) μήτρα τς (γίας) παρθένου (κα θεοτόκου) φοροσα τν θεον νθρακα Χριστόν, «ν κατοικε πν τ πλήρωμα τς θεότητος σωματικς» , δι κα τν σμν τς εωδίας ναδίδωσιν εωδιάζων τ σύμπαντα· πάλιν γαστρ το θυμιατηρίου δηλο τν κολυμβήθραν το γίου βαπτίσματος· ν νθρακι το θείου πυρς τς το γίου Πνεύματος νεργείας τν εώδη τς θείας χάριτος υοθεσίαν δι τς πίστεως αυτ εσοικίζουσα κα δι’ ατς εωδιάζουσα.

31. THE Gospel is the coming of God, when He was seen by us: He is no longer speaking to us as through a cloud and indistinctly, as He did to Moses through thunder and lightning and trumpets, by a voice, by darkness and fire on the mountain. Nor does He appear through dreams as to the prophets, but He appeared visibly as a true man. He was seen by us as a gentle and peaceful king who descended quietly like rain upon the fleece, and we have beheld His glory, glory as of the only-begotten Son, full of grace and truth (cf Jn 1:14). Through Him, the God and Father spoke to us face to face, and not through riddles. From heaven the Father bears witness to Him, saying “This is my beloved Son” (Mt 3:17), wisdom, word, and power, who is foretold to us by the prophets. He is revealed in the gospels, so that all who receive Him and believe in His name might receive the power to become children of God (cf Jn 1:12). We have heard and seen with our eyes that He is the wisdom and word of God, and we all cry “Glory to You, O Lord.” And the Holy Spirit, who was concealed in a bright cloud, now exclaims through a man: “Attend, listen to Him.”

(31.) Τ εαγγέλιόν στιν παρουσία το Θεο καθ’ ν ράθη μν, οκ τι δι νεφελν κα ανιγμάτων λαλν μν ς ποτε τ Μωϋσ δι φωνν κα στραπν κα σαλπίγγων χ κα γνόφ κα πυρ π το ρους, τος προφήταις δι’ νυπνίων, λλ’ μφανς ς νθρωπος ληθινς φάνη κα ράθη μν πρας κα συχος βασιλες πρν καταβς ψοφητ ν πόκ· «κα θεασάμεθα τν δόξαν ατο, δόξαν ς μονογενος πλήρης χάριτος κα ληθείας» Ev.Jo., δι’ ο λάλησεν μν Θες κα Πατρ στόμα πρς στόμα κα ο δι’ ανιγμάτων, περ ο Πατρ ξ ορανο μαρτυρε κα λέγει· «οτός στιν Υός μου γαπητός» , σοφία, λόγος κα δύναμις, ν προφήταις μν κηρυχθες μν· ν εαγγελίοις δ φανερωθες να «σοι λάβωσιν ατν κα πιστεύουσιν ες τ νομα ατο λάβωσιν ξουσίαν τέκνα Θεο γενέσθαι» Ev.Jo. ν κηκόαμεν κα «ωράκαμεν τος φθαλμος μν», σοφίαν κα λόγον Θεο τοτον εναι πάντες βομεν· δόξα σοι κύριε. Ετα πάλιν τ γιον Πνεμα βο τ ν νεφέλ φωτειν πισκιάζον, νν δι’ νθρώπου βο· προσέχετε, «ατο κούετε».

32. THERE are four gospels because there are four universal winds, corresponding to the four-formed crea tures on which the God of all sits. Holding them all together, and having been revealed, He gave us the four-formed gospel, which is joined together by one Spirit. And they have four faces, and their faces represent the activity of the Son of God. For the first resembles a lion, characterizing His activity, authority, and royalty. The second resembles a calf, manifesting His holy work and priest-hood. The third has the face of a man, which clearly delineates His coming as a man. And the fourth resembles a flying eagle, explaining the gift of the Holy Spirit. And the gospels correspond to these four animals, on which Christ sits. For the Gospel of John recounts His sovereign, paternal, and glorious birth from His Father. The Gospel of Luke, being of priestly character, begins with the priest Zachariah burning incense in the temple. Matthew tells about His birth according to His humanity—”the book of the genealogy.” Therefore this gospel is in the form of a man. And Mark begins from the prophetic spirit, which comes to men from on high, making the beginning say: “The beginning of the gospel of Jesus Christ, as it is written in the prophets: `Behold, I send my messenger’ “ (Mk 1:1-2). It thus points to the winged image of the gospel.

(32.) Τέσσαρα δ εαγγέλιά εσιν, πειδ τέσσαρα καθολικ πνεύματά εσι κατ τ τετράμορφα ζα ν ος κάθηται τν λων Θεός, κα συνέχων τ σύμπαντα φανερωθες δωκεν μν τετράμορφον τ εαγγέλιον, ν δ πνεύματι συνερχόμενον· κα γρ τετραπρόσωπά εσι, κα τ πρόσωπα ατν εκονίζουσι τν πραγματείαν το Υο το Θεο. Τ μν γρ πρτον μοιον λέοντι τ μπρακτον ατο κα γεμονικν κα βασιλικν χαρακτηρίζον· τ δεύτερον μοιον μόσχ, τν ερουργικν κα ερατικν μφανον· τ δ τρίτον χον πρόσωπον νθρώπου, τν κατ νθρωπον ατο παρουσίαν φανερς διαγράφον· τ δ τέταρτον μοιον ετ πετομέν, τν δι το γίου Πνεύματος δόσιν σαφηνίζον. Κα τ εαγγέλια τούτοις σύμμορφά εσιν ν ος κάθηται Χριστός· τ μν γρ κατ ωάννην εαγγέλιον τν π το Πατρς γεμονικν ατο κα πατρικν κα νδοξον γέννησιν διηγεται· τ δ κατ Λουκν τε ερατικο χαρακτρος πάρχον, π το Ζαχαρίου ερέως θυμιντος ν τ να ρχεται. Ματθαος δ τν κατ νθρωπον ατό, διηγεται γέννησιν «Βίβλος γενέσεως»· νθρωπόμορφον ον τ εαγγέλιον τοτο. Μρκος δ π το προφητικο πνεύματος, ξ ψους πιόντος τος νθρώποις, τν ρχν ποιήσατο λέγων· «ρχ το εαγγελίου ησο Χριστο ς γέγραπται ν τος προφήταις· δο γ ποστελ τν γγελόν μου» , τν πτερωτικν εκόνα το εαγγελίου δεικνύς.

33. WHEN the bishop blesses the people, it indicates the second coming of Christ in 6,500 years, as shown by the fingers “ Scp.’

(33.) Τ κατασφραγίσαι τν ρχιερέα τν λαόν, ποδεικνύει τν μέλλουσαν παρουσίαν το Χριστο ν ͵ϛφʹ τει μέλλειν σεσθαι δι τς ψήφου τν δακτύλων μφαινούσης ͵ϛφʹ.

34. THE eiliton14 signifies the winding sheet in which the body of Christ was wrapped when it was taken down from the cross and placed in a tomb.

(34.) Τ ελητν σημαίνει τν σινδόνα νηλίθη Χριστς τ σμα κ το σταυρο καταβς κα ν μνημεί τεθείς.

35. THE catechumens go out because they are uninitiated into the baptism of God and the mysteries of Christ. About the catechumens the Lord says: “And I have other sheep; I must bring them also, and they will heed my voice. [So there shall be one flock, one shepherd]” (cf Jn 10:16).

(35.) Ο κατηχούμενοι ξέρχονται ς μύητοι το θείου βαπτίσματος κα τν το Χριστο μυστηρίων, περ ν λέγει Κύριος· «κα λλα πρόβατα χω, κκενά με δε γαγεν κα τς φωνς μου κούσουσιν (κα γενήσεται μία ποίμνη ες ποιμήν)» Ev.Jo.

36. THE proskomede, which takes place on the altar located in the skeuophylakion, signifies the place of Calvary, where Jesus was crucified. There, it is said, lies the skull of our forefather Adam, and it is pointed out that “there was a tomb near to where He was crucified” (cf Jn 19:41-42). This Calvary was prefigured by Abraham when he, commanded by God, made an altar of stone on one of those mountains, collected wood, and placed his son on it, and then offered a ram instead as a burnt-offering. Thus the God and Father, Who is without be-ginning and ancient of days, was pleased for His eternal Son to be incarnate in the last times from the undefiled virgin Theotokos from the loins of Adam, according to a vowed promise which He made him. And as a man He suffered in the flesh, but in His divinity He remained impassible. For Christ, going forth to His crucifixion, took up His cross and offered His own blameless body instead of a ram, as a lamb pierced in the side with a spear. And He became a high priest, offering Himself and offered in order to bear the sins of many. He died as a man and rose as God, and thereby He obtained that glory [which He had] before the world together with [His] God and Begettor (cf Hb 7:26-28).

(36.) προσκομιδ γενομένη ν τ θυσιαστηρί, τοι ν τ σκευοφυλακί, μφαίνει το κρανίου τν τόπον ν σταυρώθη Χριστός· ν λόγος (στ) κεσθαι τ κρανίον το προπάτορος μν δάμ, δείκνυσι δ τι «γγς ν τ μνημεον που σταυρώθη» Ev.Jo. Προετυπώθη δ κρανς οτος ν τ βραμ τε φ’ ν τν ρέων κείνων, το Θεο κελεύσαντος, τ θυσιαστήριον κ λίθων ποίησε κα στίβασε ξύλα κα θηκε τν υόν· κα νήνεγκε κριν ντ’ ατο ες λοκάρπωσιν. Οτω κα Θες κα Πατρ ναρχος κα παλαις τν μερν τν ναρχον (sic) ατο Υἱὸν (εδόκησε) π’ σχάτων τν χρόνων σαρκωθναι ξ χράντου θεοτόκου παρθένου κ τς σφύος ατο (βραμ) κατ’ παγγελίαν ρκου ο θηκε πρς ατόν, παθε δ ς νθρωπος τ σαρκ ατο, λλ’ μεινεν παθς θεότητι· κα γρ Χριστς περχόμενος ν τ σταυρ ατο, τν σταυρν ατο βάστασε, κα ντ κριο τύθη τ σμα ατο τ μωμον, ς μνς σφαττόμενος τ λόγχ τν πλευρν ατο, κα ρχιερες γενόμενος κα προσφέρων αυτν κα προσφερόμενος ες τ νενέγκαι μαρτίας πολλν, κα τέθνηκεν ς νθρωπος, νέστη δ ς Θες δι’ ν εχε πρ κόσμου δόξαν παρ Θε κα γεννήτορι.

37. BY means of the procession of the deacons and the representation of the fans, which are in the likeness of the seraphim, the Cherubic Hymn signifies the entrance of all the saints and righteous ahead of the cherubic powers and the angelic hosts, who run invisibly in advance of the great king, Christ, who is proceeding to the mystical sacrifice, borne aloft by material hands. Together with them comes the Holy Spirit in the unbloody and reasonable sacrifice. The Spirit is seen spiritually in the fire, incense, smoke, and fragrant air: for the fire points to His divinity, and the fragrant smoke to His coming invisibly and filling us with good fragrance through the mystical, living, and unbloody service and sacrifice of burnt-offering. In addition, the spiritual powers and the choirs of angels, who have seen His dispensation fulfilled through the cross and death of Christ, the victory over death which has taken place, the descent into hell and the resurrection on the third day, with us exclaim the alleluia.

(37.) χερουβικς μνος δι τς τν διακόνων προοδοποιήσεως κα τς τν ρυπίδων σεραφικν πεικονισμάτων στορίας, τν εσοδον τν γίων κα δικαίων πάντων συνεισερχομένων μπροσθεν τν χερουβικν δυνάμεων, κα γγελικν στρατιν οράτως προτρεχουσν το μεγάλου βασιλέως Χριστο προσερχομένου ες μυστικν θυσίαν κα π χειρν νύλων βασταζομένου, μεθ’ ν τ Πνεμα τ γιον εσπορεύεται μπροσθεν ν τ ναιμάκτ κα λογικ θυσί νοερς θεωρούμενον, πυρ κα θυμιάματι κα τμίδι κα πνεύματι εώδους· το μν πυρς δεικνύοντος τν θεότητα, το δ εώδους καπνο τν παρουσίαν ατο πελθόντος οράτως κα εωδιάσαντος μς δι τς μυστικς κα ζωοθύτου κα ναιμάκτου λατρείας κα λοκαρπώσεως. λλ κα α νοερα δυνάμεις κα α χοροστασίαι τν γγέλων ρσαι τν δι σταυρο κα θανάτου το Χριστο τελεσιουργουμένην ατο οκονομίαν κα τν κατ το θανάτου νίκην γενομένην κα τν ν τ δ κάθοδον κα τριήμερον νάστασιν σν μν βοσιν τ λληλούια.

It is also in imitation of the burial of Christ, when Joseph took down the body from the cross, wrapped it in clean linen, anointed it with spices and ointment, carried it with Nicodemus, and placed it in a new tomb hewn out of a rock. The altar is an image of the holy tomb, and the divine table is the sepulchre in which, of course, the undefiled and all-holy body was placed.

στι κα κατ μίμησιν το νταφιασμο το Χριστο, καθ’ ν ωσφ καθελν τ σμα π το σταυρο νείλισσε σινδόνι καθαρ κα ρώμασι κα μύροις ατ λείψας, βάστασε σν Νικοδήμ κα κήδευσεν ν τ μνημεί τ καιν τ λελατομημέν κ πέτρας. στι δ ντίτυπον το γίου μνήματος τ θυσιαστήριον κα τ καταθέσιον, δηλαδ ν τέθη τ χραντον κα πανάγιον σμα, θεία τράπεζα.

38. THE discos represents the hands of Joseph and Nicodemus, who buried Christ. The discos on which Christ is carried is also interpreted as the sphere of heaven, manifesting to us in miniature the spiritual sun, Christ, and containing Him visibly in the bread.

(38.) Δίσκος στν ντ τν χειρν ωσφ κα Νικοδήμου τν κηδευσάντων τν Χριστόν. ρμηνεύεται δ δίσκος κα περ πιφέρεται Χριστς κύκλον ορανο, μφαίνων μν ν μικρ περιγραφ τν νοητν λιον Χριστν χωρν ν τ ρτ κα ρώμενος.

39. THE chalice corresponds to the vessel which received the mixture which poured out from the bloodied, undefiled side and from the hands and feet of Christ. Or again, the chalice corresponds to the bowl which the Lord depicts, that is, Wisdom; because the Son of God has mixed His blood for drinking instead of that wine, and set it forth on His holy table, saying to all: “Drink of my blood mixed for you for the remission of sins and eternal life.”

(39.) Τ δ ποτήριόν στι ντ το σκεύους ο δέξατο τ κβλύσαν τς αμαχθείσης χράντου πλευρς κα χειρν κα ποδν το Χριστο πομύρισμα. Τ ποτήριον δ πάλιν στν κατ τν κρατρα ν γράφει Κύριος, τοι σοφία, τι Υἱὸς το Θεο κέρασε τ αμα ατο ντ το ονου κείνου, κα προέθηκεν ν τ γί τραπέζ ατο λέγων τος πσι· Πίετε τ αμά μου κεκερασμένον μν ες φεσιν μαρτιν κα ες ζων αώνιον.

40. THE cover on the discos corresponds to the cloth which was on Christ’s head and which covered His face in the tomb.

(40.) Τ δισκοκάλυμμά στιν ντ το σουδαρίου ο ν π τς κεφαλς κα το προσώπου το Χριστο περικαλύπτον ατ ν τάφ.

41. THE veil, or the aer, corresponds to the stone which Joseph placed against the tomb and which the guards of Pilate sealed.

(41.) Τ καταπέτασμα, γουν ήρ, στν ντ το λίθου ο σφάλισε τ μνημεον ωσφ νπερ κα σφράγισεν το Πιλάτου κουστωδία.

The apostle speaks thus about the veil: “We have confidence to enter the sanctuary by the blood of Jesus Christ, by the new and living way He opened to us through the veil, that is through His flesh, and since we have a great priest over the house of God” (Cf Hb 10:19-21).

Τ καταπέτασμα λέγεται δι τν λέγοντα πόστολον τι «χομεν παρρησίαν ες τν εσοδον τν γίων ν τ αματι ησο Χριστο ν νεκαίνισεν μν δν πρόσφατον κα ζσαν δι το καταπετάσματος, τουτέστι τς σαρκς ατο, κα ερέα μέγαν π τν οκον το Θεο»

Thus Christ is crucified, life is buried, the tomb is secured, the stone is sealed. In the company of the angelic powers, the priests’ approaches, standing no longer as on earth, but attending at the heavenly altar, before the altar of the throne of God, and he contemplates the great, ineffable, and unsearchable mystery of God. He gives thanks, proclaims the resurrection, and confirms the faith in the Holy Trinity. The angel wearing white approaches the stone of the tomb and rolls it away with his hand, pointing with his garment and exclaiming with an awed voice through the deacon, who proclaims the resurrection on the third day, raising the veil and saying: “Let us stand aright”—behold, the first day!—”Let us stand in fear”—behold, the second day!—”Let us offer in peace”—behold, the third day! The people proclaim thanks for the resurrection of Christ: “A mercy of peace, a sacrifice of praise.” The priest teaches the people about the threefold knowledge of God which he learned through grace: “The grace of the holy and consubstantial Trinity be with all of you.” The people together confess and pray, saying: “And with your spirit.” Then the priest, leading everyone into the heavenly Jerusalem, to His holy mountain, ex-claims: “Behold, let us lift up our hearts!” Then all declare: “We lift them up unto the Lord!” The priest says: “Let us give thanks unto the Lord.” [The people affirm: “It is meet and right” to send up hymns of thanks-giving to the Holy Trinity, to have the eye of the soul seeking the habitation of the heavenly Jerusalem.]

δο σταύρωται Χριστός, τέθαπται ζωή, σφαλίσθη τάφος, σφραγίσθη λίθος· πρόσεισιν ερεύς, συνέρχεται τας γγελικας δυνάμεσιν, οκέτι ς ν πιγεί στώς, λλ’ ς ν τ πουρανί θυσιαστηρί, μπροσθεν το θυσιαστηρίου το θρόνου το Θεο παριστάμενος θεωρε τ μέγα κα νερμήνευτον κα νεξιχνίαστον το Θεο μυστήριον· μολογε τν χάριν, κηρύττει τν νάστασιν, σφραγίζει τν πίστιν τς γίας Τριάδος. Πρόσεισι λευχειμονν γγελος ν τ λίθ το τάφου, ποκυλίων τ χειρί, δεικνύων τ σχήματι, βον τ φων ν τρόμ το διακόνου κηρύττοντος τν τριήμερον γερσιν, ψν τ καταπέτασμα κα λέγων· Στμεν καλς· δο πρώτη μέρα· στμεν μετ φόβου· δο δευτέρα μέρα· ν ερήν προσφέρειν· δο τρίτη μέρα. λας βο τν τς ναστάσεως το Χριστο χάριν· λεον ερήνης, θυσίαν ανέσεως. ερες διδάσκει τν λαν τν δι τς χάριτος θεογνωσίαν τν τριαδικήν. χάρις τς γίας κα μοουσίου Τριάδος μετ πάντων μν. λας συνομολογε κα συνεύχεται κα λέγει. Κα μετ το Πνεύματός σου. Ετα πάντας ναβιβάζων ερες ες τν νω ερουσαλμ ες τ ρος τ γιον ατο κα βο· Βλέπετε νω σχμεν τς καρδίας· ο πάντες διαμαρτύρονται λέγοντες· χομεν πρς τν Κύριον. ερεύς· Εχαριστήσωμεν τ Κυρί [ λας συντίθεται λέγων· ξιον κα δίκαιον, εχαριστηρίους μνους ναπέμποντας τ γί Τριάδι νω χειν τ τς ψυχς μμα ζητοντας τν κατοικν τς νω ερουσαλήμ]. 

Then the priest goes with confidence to the throne of the grace of God and, with a true heart and in certainty of faith, speaks to God. He converses no longer through a cloud, as once did Moses in the Tabernacle, but with uncovered face seeing the glory of the Lord. He is learned in the divine knowledge of the Holy Trinity and faith, and “one to one” he addresses God, announcing in mystery the mysteries hidden before the ages and from the generations, but which are now revealed to us through the manifestation of the Son of God—(the manifestation) which the only-begotten Son, who is in the bosom of the Father, revealed to us. God truly spoke invisibly to Moses and Moses to God: so now the priest, standing between the two Cherubim in the sanctuary and bowing on ac-count of the dreadful and uncontemplable glory and bright ness of the Godhead, and contemplating the heavenly liturgy, is initiated even into the splendor of the life-giving Trinity—of the God and Father, Who is eternal and unbegotten; [of the Son and Word, Who is also without beginning, consubstantial, and begotten]; of the Holy Spirit, Who is co-eternal of the same nature, and proceeding—the Holy Trinity which is eternally unconfused in its hypostases, and therefore persons, and which, by the unity of its nature, is the indivisible and inseparable divinity, kingship, and glory. And the priest contemplates and proclaims the thrice-holy glorification of the seraphic powers and of the four-fold creatures. With the over-shadowing Cherubim and the Seraphim who cry aloud, he exclaims: “Singing the triumphant hymn, shouting, pro-claiming, and saying,” then “Holy, holy, holy, Lord of Sabaoth”—this is the thrice-holy and one God of the powers—”Hosanna in the highest, blessed is he who comes in the name of the Lord.” Hosanna means “save,” who, as light, comes in the name of the Lord.-

Ετα πρόσεισιν ερες μετ παρρησίας τ θρόν τς χάριτος το Θεο μετ ληθινς καρδίας ν πληροφορί πίστεως παγγέλλων τ Θε κα συλλαλν οκ τι δι νεφέλης ς ποτ Μωϋσς ν τ σκην το μαρτυρίου, λλ νακεκαλυμμέν προσώπ τν δόξαν Κυρίου κατοπτεύων· μεμύηται τν τς γίας Τριάδος θεογνωσίαν κα πίστιν κα μόνος μόν προσλαλε Θεο μυστήρια παγγέλλων ν μυστηρί τ κεκρυμμένα πρ τν αώνων κα π γενεν, νυν φανερωθέντων μν δι τς πιφανείας το Υο το Θεο. Επερ μν ξηγήσατο μονογενς Υἱὸς ν ες τν κόλπον το Πατρός, καθς λάλησεν Θες τ Μωϋσ οράτως κα Μωϋσς πρς τν Θεόν, οτως κα ερες μέσον τν δύο χερουβμ στς ν τ λαστηρί κα κατακύπτων δι τν στεκτον κα θεώρητον τς θεότητος δόξαν τε κα λαμπρότητα τν πουράνιον λατρείαν νοερς ρν κα μυεται κα τς ζωαρχικς Τριάδος τν λλαμψιν το μν Θεο κα Πατρς τ ναρχον κα γέννητον. [το δ Υο κα Λόγου τ συνάναρχον κα μοούσιον κα γεννητόν], το δ γίου Πνεύματος τ συναΐδιον κα μοφυς κα κπορευτόν· Τριάδα γίαν κατ τν τν ποστάσεων ετ’ ον προσώπων σύγχυτον ϊδιότητα, κατ δ τν τς φύσεως νωσιν διαίρετον κα διάστατον θεότητα κα βασιλείαν κα δόξαν, κα νοερς ρ κα βο τν τν σεραφικν δυνάμεων κα τετραμόρφων ζώων τρισάγιον δοξολογίαν, τν μν χερουβμ πισκιαζόντων κα τν σεραφμ κεκραγότων, μεθ’ ν βο· «Τν πινίκιον μνον δοντα, βοντα, κεκραγότα κα λέγοντα». Ετα· γιος, γιος, γιος Κύριος σαβαώθ· τουτέστιν τρισάγιος κα ες Θες τν δυνάμεων· «σανν ν τος ψίστοις, ελογημένος ρχόμενος ν νόματι Κυρίου». Τ σαννά, στ «σσον δή, ς φς, φησίν, ρχόμενος ν νόματι Κυρίου».

The spiritual salutation, pronounced by all, portrays the future faith, love, concord, unanimity and reasonable identity of everyone for one another through which the worthy receive familiarity to-wards the Word of God. For the symbol of the word is the mouth, by virtue of which almost everyone who participates in the word as a rational being also grows together with the first and only Word and author of every word.”

δ πσι προσφωνούμενος πνευματικς σπασμς τν σομένην πάντων πρς λλήλους ν τ καιρ τς τν μελλόντων (ρρήτων) γαθν ποκαλύψεως κατ πίστιν τε κα γάπην μόνοιάν τε κα μογνωμοσύνην κα ταυτότητα λογικήν, δι’ ν τν πρς τν Λόγον κα Θεν οκείωσιν ο ξιοι δέχονται, προτυπο κα προδιαγράφει· λόγου γρ σύμβολον τ στόμα καθ’ ν μάλιστα πσιν παντες ο λόγου μετειληφότες ς λογικο κα τ πρώτ κα μόν Λόγ κα παντς ατί λόγου συμφύονται

The closing of the doors of the holy church of God materially points to the transition and to the future, after that fearful separation and dread- ful sentence in the spiritual world, that is, the entrance of the worthy into the bridal chamber of Christ and the final rejection of the deceptive operation of the senses.

δέ ... γινομένη Κλεσις τν θυρν τς γίας το Θεο κκλησίας τήν τε τν λικν δηλο πάροδον κα τν γενησομένην μετ τν φοβερν κενον φορισμν κα τν φοβερωτέραν ψφον ες τν νοη- τν κόσμον τοι τν νυμφνα το Χριστο τν ξίων εσοδον κα τν ν τας ασθήσεσι τς κατ τν πάτην νεργείας τελείαν ποβολήν

Further, the profession of the divine symbol of faith, which is made by all, prefigures the mystical thanksgiving of the future age because of the wonderful words and ways of the providence of the all-wise God for us, by which we are saved. By this thanksgiving, those who offer in gratitude for the divine benefits on their behalf constitute the worthy: but they have nothing to give in re-turn for the boundless divine goods on their behalf.`°

δ το θείου συμβόλου τς πίστεως γενομένη παρ πάντων μολογία τν φ’ ος σώθημεν παραδόξοις λόγοις τε κα τρόποις τς πανσόφου περ μς το Θεο προνοίας γενησομένην μυστικν εχαριστίαν κατ τν αἰῶνα τν μέλλοντα προσημαίνει· δι’ ς εγνώμονας π τ θεί εεργεσί αυτος συνιστσιν ο ξιοι· πλν ταύτης τν περ ατος πείρων θείων γαθν ντεισαγαγεν λλο τι καθ’ τιον οκ χοντες

The fans and the deacons are in the likeness of the six-winged Seraphim and the many-eyed Cherubim, for in this way earthly things imitate the heavenly, transcendent, the spiritual order of things. And to one another the four-formed creatures21 antiphonally exclaim: the first, in the likeness of a lion, cries out “Holy”; the second, in the likeness of a calf, cries out “Holy”; the third, in the likeness of a man, cries out “Holy”; and the fourth, in the likeness of an eagle, cries out “Lord of Sabaoth.” In the three acclamations, they perceive one lordship, power, and divinity, as the Prophet Isaiah beheld when he saw the Lord on a lofty and exalted throne and the seraphic powers standing around, and the house was filled with smoke from their vocie (cf Is 6:1-4). And “One of the seraphim was sent, and he took into his hand a coal which he had taken from the altar with a pair of tongs” (Is 6:6)—this represents the priest who with the tongs(his hands) holds in the holy altar the spiritual coal, Christ, Who santifies and purifies those who receive and partake. For Christ has entered the heavenly sanctuary not made with hands (cf Hb 9:24), and He has appeared in glory in the presence of God on our behalf, having become a great high priest (cf Hb 6:20) who has penetrated the heavens (cf Hb 4:14); and we have Him as an advocate before the Father, and as the expiation for our sins (cf I Jn 2:1-2). He gave us His holy and eternal body in ransom for all of us, as He says: “Father, sanctify them, whom you gave me in your name, so that they may be sanctified” (cf Jn 17:11, 17, 19); and “I desire that they may be where I am, and that they might behold my glory, because you loved them as you loved me before the foundation of the world” (cf Jn 17:24).

Τ δ ριπίδια κα ο διάκονοι μφαίνουσι τ ξαπτέρυγα σεραφμ κα τν τν πολυομμάτων χερουβμ μφέρειαν· κα γρ κατ τν οράνιον κα περκόσμιον κα νοερν ντως τάξιν οτως κα τ πίγεια μιμονται. Κα γρ τετράμορφα ζα ντιφωνητικς λλήλοις ντιδεχόμενα τ μν Αʹ (πρτον), τ ς μοίωμα λέοντος, βο ΑΓΙΟΣ· τ Βʹ (δεύτερον), τ ς μοίωμα μόσχου, βο ΑΓΙΟΣ· τ δ τρίτον (Γʹ), τ ς μοίωμα νθρώπου, βο ΑΓΙΟΣ· τ δ Δʹ () (τέταρτον), ς μοίωμα ετο, βο ΚΥΡΙΟΣ ΣΑΒΑΩΘ· ν τρισν γιασμος ες μίαν συνιοσι κυριότητα κα δύναμιν κα θεότητα καθς προφήτης σαΐας τεθέαται τε εδε τν Κύριον π θρόνου ψηλο κα πρμένου, κα τς σεραφικς δυνάμεις κύκλ στώσας κα κ τς φωνς πλήσθη () οκος καπνο. Τ δ «πεστάλη ν τν σεραφμ κα λαβεν νθρακα ν τ χειρ ν τ λαβίδι λαβεν π το θυσιαστηρίου» , σημαίνει τν ερέα κα ατν κατέχοντα τν νοερν νθρακα Χριστν τ λαβίδι τς χειρς ατο ν τ γί (θυσιαστηρί), κα γιάζοντα κα καθαίροντα (τος () δεχομένους) κα μεταλαμβάνοντας. Κα γρ «ες οράνια κα χειροποίητα για εσλθεν Χριστς κα νεφανίσθη ν δόξ τ προσώπ το Θεο πρ μν γενόμενος ρχιερες μέγας διεληλυθς τος ορανούς , κα χομεν ατν παράκλητον πρς τν Πατέρα κα λασμν πρ τν μαρτιν () μν» · ς καταρτισάμενος μν τ γιον κα ΐδιον ατο σμα, λύτρον πρ πάντων μν, καθς ατς λέγει· «Πάτερ γίασον ατος ν νόματί σου ος δέδωκάς μοι, να σι ατο γιασμένοι» Ev.Jo., κα «θέλω να σι που γώ εμι κα θεωρσι τν δόξαν τν μν τι γάπησας ατος καθ () γάπησας μ πρ καταβολς κόσμου» Ev.Jo.

Then again the priest declares to the God and Father the mysteries of Christ’s incarnation, His ineffable and glorious birth from the holy Virgin Theotokos, His dwelling and life in the world, the cross, the death, the liberation of the souls in bondage, His holy resurrection from the dead on the third day, His ascension into heaven, His sitting at the right hand of the God and Father, His second and future glorious coming again to us. And the priest expounds on the unbegotten God, that is the God and Father, and on the womb which bore the Son before the morning star and before the ages, as it is written: “Out of the womb before the morning star have I be-gotten you” (Ps 109:3). And again the priest asks God to accomplish and bring about the mystery of His Son—that is, that the bread and wine be changed into the body and blood of Christ God—so that it might be fulfilled that “Today I have begotten you” (Ps 2:7). Then the Holy Spirit, invisibly present by the good will and volition of the Father, demonstrates the divine operation and, by the hand of the priest, testifies, completes, and changes the holy gifts which are set forth into the body and blood of Jesus Christ our Lord, Who says: “For their sake I sanctify myself, that they also may be sanctified” (Jn 17:19), so that “He who eats my flesh and drinks my blood abides in me and I in him” (Jn 6:56). Thus becoming eye-witnesses of the mysteries of God, partakers of eternal life, and sharers in divine nature, let us glorify the great, immeasurable, and unsearchable mystery of the dispensation of Christ God, and glorifying Him let us cry: “We praise you”—the God and Father—“We bless you”—the Son and Word—“We give thanks to you”—the Holy Spirit—“O Lord our God”—the Trinity in unity consubstantial and undivided, marvellously possessing both the distinction of persons and the unity of the one nature and divinity. The priest’s performing the divine mystery while bowing down manifests that he converses invisibly with the only God: for he sees the divine illumination, he is made radiant by the brightness of the glory of the face of God, and he recoils in fear and shame like Moses, who, when he saw God in the form of fire on the mountain, trembled, turned away, and covered his face, fearing to contemplate the glory of God’s face.

Ετα πάλιν ερες παγγέλλει τ Θε κα Πατρ τ τς Χριστο νανθρωπήσεως μυστήρια, τν ξ γίας Παρθένου κα θεοτόκου νέκφραστον κα νδοξον γέννησιν, τν ναστροφν κα πολίτευσιν ν τ κόσμ, τν σταυρόν, () τν θάνατον κα τν τν δεσμίων ψυχν λευθερίαν, τν κ νεκρν ατο τριήμερον κα γίαν νάστασιν, τν ν τος ορανος νάληψιν, τν κ δεξιν το Θεο κα Πατρς καθέδραν, τν δευτέραν κα μέλλουσαν ατο νδοξον παρουσίαν πάλιν πρς μς. Κα μυσταγωγεται γαστέρα πρ ω- () σφώρου Θεν γέννητον, τουτέστι τν Θεν κα Πατέρα, κα πρ αώνων τν Θεν γεννσαν καθς λέγει· «κ γαστρς πρ ωσφόρου γέννησά σε» · νπερ κα παρακαλε πάλιν τελεισαι τ μυστήριον το Υο ατο κα γενηθναι, τοι μεταποιηθναι τν ρτον κα τν ονον ες σμα κα αμα () ατο το Χριστο κα Θεο· κα πληρωθήσεται τό· «γ σήμερον γεγέννηκά σε» θεν κα τ Πνεμα τ γιον τ εδοκί το Πατρς κα βουλήσει οράτως παρν ποδεικνύει τν θείαν νέργειαν· κα τ χειρ το ερέως πιμαρτυρε κα πισφραγίζει κα τελειο τ προκείμενα για () δρα ες σμα κα αμα ησο Χριστο το Κυρίου μν το επόντος· τι «πρ ατν γ γιάζω μαυτόν, να σι κα ατο γιασμένοι Ev.Jo.· πως τρώγων μου τν σάρκα κα πίνων μου τ αμα, ν μο μένει κγ ν ατ» Ev.Jo. θεν γενόμενοι τν θείων μυστηρίων ατόπται κα μέτοχοι ζως () θανάτου κα κοινωνο θείας φύσεως, δοξάσωμεν τ μέγα κα κατάληπτον κα νεξιχνίαστον μυστήριον τς οκονομίας Χριστο κα Θεο· θεν κα δοξάζοντες βομεν· «Σ μνομεν» τν Θεν κα Πατέρα· «σ ελογομεν» τν Υἱὸν κα Λόγον· «σο εχαριστομεν» τ γί Πνεύματι· «Κύριε () Θες μν», Τρις γρ ν μονάδι μοούσιος κα διαίρετος, παράδοξον χουσα κα τν διαίρεσιν τν προσώπων κα τν νωσιν τς μις φύσεως κα θεότητος· κα γρ τ πικεκυφότως ποιεν τν ερέα τν θείαν μυσταγωγείαν μφαίνει τ συλλαλεν οράτως τ μόν Θε. θεν κα τν θείαν φω- () τοφάνειαν ρ, κα τ λαμπρότητι τς δόξης το προσώπου το Θεο κφαιδρύνεται κα ποστέλλει αυτ τ φόβ κα τ αδο· καθς Μωϋσς τε εδε τν Θεν ν εδει πυρς ν τ ρει ντρομος γενόμενος νέστρεψε κα κάλυψε τ πρόσωπον· ελαβετο γρ κατανοσαι π τς δόξης το () προσώπου, φησί.

Then comes the remembrance of those who have fallen asleep in the God of spirits and of all flesh, Who is the Lord of both the dead and the living, and Who rules over those in heaven, on earth, and in the lower regions. For Christ the King is present, and the Holy Spirit calls all the living and the dead to unity and rest until the appearance of our God and Lord and Savior Jesus Christ and to assemble and come before His face; because the chains of all the souls in Hades have been loosed through the death and resurrection of Christ. For He has been raised from the dead, having become the first-fruit and first-born from the dead (cf I Cor 15:20). He prepared a way for all to the resurrection from the dead and grantedrest in eternal and blessed life to those who have fallen asleep in the hope of His resurrection. The souls of Christians are called together to assemble with the prophets, apostles, and hierarchs in order to recline with Abraham, Isaac, and Jacob at the mystical banquet of the Kingdom of Christ.

Γίνεται δ κα μνήμη τν κεκοιμημένων πρς τν Θεν τν πνευμάτων κα πάσης σαρκός, τν κα νεκρν κα ζώντων τν κυρίαν χοντα κα δεσπόζοντα τν πουρανίων κα πιγείων κα καταχθονίων· κα ς το βασι- () λέως Χριστο παρόντος, κα το γίου Πνεύματος πάντας προσκαλουμένου ζντας κα μεταστάντας πρς τς κεθεν μονς κα καταπαύσεις· ες τν το Θεο κα Κυρίου κα Σωτρος μν ησο Χριστο προέλευσιν, συναθροισθναι κα προφθάσαι τ πρόσωπον ατο ς πάντων τν ν δου () ψυχν πολυθέντων δεσμν, δι το θανάτου κα τς ναστάσεως Χριστο· ατς γρ «γήγερται κ νεκρν, παρχ κα πρωτότοκος τν κεκοιμημένων γενόμενος »· κα πσιν δοποιήσας τν κ νεκρν νάστασιν, κα πρς τν θάνατον κα μακαρίαν ζων ναπαύων τος π’ λπίδι τς γέρσεως () ατο κεκοιμημένους· κα συγκαλονται μετ προφητν κα ποστόλων κα εραρχν τν χριστιανν α ψυχα συνελθεν κα νακλιθναι μετ βραμ κα σακ κα ακβ ν τ μυστικ τραπέζ τς βασιλείας Χριστο.

Thereby having come into the unity of faith and communion of the Spirit through the dispensation of the One who died for us and is sitting at the right hand of the Father, we are no longer on earth but standing by the royal throne of God in heaven, where Christ is, just as He himself says: “Righteous Father, sanctify in your name those whom you gave me, so that where I am, they may be with me” (cf In 17). Therefore, receiving adoption and becoming co-heirs with Christ through His grace, and not through works, we have the spirit of the Son of God. Contemplating His power and grace, the priest calls out, saying: “Abba, heavenly Father, make us worthy to say boldly and without condemnation:”

θεν ες νότητα πίστεως, κα κοινωνίαν Πνεύματος () λθόντες δι τς οκονομίας το πρ μν ποθανόντος κα καθίσαντος ν δεξι το Πατρς οκ τι π γς σμεν, λλ’ ν τ θρόν το Θεο τ βασιλικ παρεστηκότες· ν οραν που Χριστός στι καθς ατς λέγει, τι «Πάτερ δίκαιε, γίασον ατος ν τ νόματί σου ος δέδωκάς μοι, () να που εμ γ κκενοι σι μετ’ μο» Ev.Jo. Τοίνυν «τν υοθεσίαν πολαβόντες κα συγκληρονόμοι το Χριστο γενόμενοι δι τς χάριτος ατο κα οκ ξ ργων», χομεν τ πνεμα το Υο το Θεο, οτινος τν νέργειαν κα τν χάριν θεωρν ερες βο κα λέγει· ββ Πατρ  () οράνιος, ξίωσον μς, μετ παρρησίας τολμν κατακρίτως κα λέγειν· (-t.) 

EXPLANATION OF THE OUR FATHER

ΕΞΗΓΗΣΙΣ ΕΙΣ ΤΟ ΠΑΤΕΡ ΗΜΩΝ

42. OUR FATHER, WHO ART IN HEAVEN, HALLOWED BE YOUR NAME: the name is that of the Son of God.

(42.) ΠΑΤΕΡ ΗΜΩΝ, Ο ΕΝ ΤΟΙΣ ΟΥΡΑΝΟΙΣ, ΑΓΙΑΣΘΗΤΩ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΣΟΥ· τ νομά στιν το Υο το Θεο.

Saying “Father” points out to you of whose goods you have been made worthy, now that you have become a son of God. Saying “in heaven” points out your Father’s native country and home: if you want to have God as a father, look to heaven and not to earth. For you do not say “my Father,” but “our Father,” since you have all men as brothers of the one Father

ΠΑΤΕΡ δ επν δείκνυσί σοι τίνων γαθν ξιώθης, υός γε Θεο γεγονώς· ν δ τ επεν ΕΝ ΟΥΡΑΝΟΙΣ, δειξε τν πατρίδα κα τν οκον το Πατρός σου, ἐὰν γρ θέλεις χειν πατέρα τν Θεόν, πρς τν ορανν βλέπε κα μ πρς τν γν. Ο λέγεις δ ΠΑΤΕΡ ΜΟΥ λλ ΠΑΤΕΡ ΗΜΩΝ σν χεις πάντας ς δελφος νς Πατρός.

HALLOWED BE YOUR NAME, that is, make us holy so that You may be glorified by us. For as God is blasphemed by me, so He is also glorified by me.

ΑΓΙΑΣΘΗΤΩ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΣΟΥ τοτέστι, ποίησον μς γίους να σ δι’ μς δοξάζ· ς γρ βλασφημεται δι’ μο Θεός, οτω δοξάζεται δι’ μέ.

YOUR KINGDOM COME, that is, the second coming: for he who has a good conscience boldly desires the coming of the resurrection and the judgment.

ΕΛΘΕΤΩ Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΣΟΥ τοτέστιν, δευτέρα παρουσία· γρ συνειδς γαθν χων πεπαρρησιασμένος εχεται λθεν τν νάστασιν κα τν κρίσιν. 

YOUR WILL BE DONE, ON EARTH AS IN HEAVEN—just as, it says, the angels do Your will, so grant that we may do it.

ΓΕΝΗΘΗΤΩ ΤΟ ΘΕΛΗΜΑ ΣΟΥ ΩΣ ΕΝ ΟΥΡΑΝΩ ΚΑΙ ΕΠΙ ΤΗΣ ΓΗΣ· σπερ, φησίν, ο γγελοι ποιοσι τ θέλημά σου, οτω κα μς δς ποιεν ατό.

GIVE US THIS DAY OUR DAILY BREAD—it means the bread which is sufficient for our nature and existence. He removes the care for the morrow. The body of Christ is the daily bread, and we pray that we may share in it blamelessly.

ΤΟΝ ΑΡΤΟΝ ΗΜΩΝ ΤΟΝ ΕΠΙΟΥΣΙΟΝ ΔΟΣ ΗΜΙΝ ΣΗΜΕΡΟΝ· πιούσιον, τν π τ οσί μν κα συστάσει ρκοντα φησίν· ναιρε δ περ τν αριον μέριμναν. Κα τ σμα δ το Χριστο ρτος στν πιούσιος· ο μεταλαμβάνειν κρίτως εχόμεθα·

AND FORGIVE US OUR TRESPASSES, AS WE FORGIVE THOSE WHO TRESPASS AGAINST US, because we sin even after baptism. We pray that He might forgive us our debts if we do bear a grudge: for God has me as an example, and what I do to the other, He does unto me.

ΚΑΙ ΑΦΕΣ ΗΜΙΝ ΤΟ ΟΦΕΙΛΗΜΑΤΑ ΗΜΩΝ, ΩΣ ΚΑΙ ΗΜΕΙΣ ΑΦΙΕΜΕΝ ΤΟΙΣ ΟΦΕΙΛΕΤΑΙΣ ΗΜΩΝ· πε κα μετ τ βάπτισμα μαρτάνομεν, κετεύομεν να φήσ μν τ χρέη μν ἐὰν μες μ μνησικακμεν· μ γρ χει Θες παράδειγμα, κα ποι π’ λλ, ποιε π’ μέ.

AND LEAD US NOT INTO TEMPTATION. We men are weak; therefore, it does not behoove us to fall into temptation, but rather to pray not to be overwhelmed by temptation. For he who is overwhelmed and overcome is led into the pit of temptation: but he who has fallen, has he prevailed?

ΚΑΙ ΜΗ ΕΙΣΕΝΕΓΚΗΣ ΗΜΑΣ ΕΙΣ ΠΕΙΡΑΣΜΟΝ· σθενες σμεν ο νθρωποι· δι ο δε περιπίπτειν ατος ες πειρασμούς, λλ’ εχεσθαι μ καταποθναι π το πειρασμο· γρ καταποθες κα νικηθες κενος εσενέχθη ες τν βόθρον το πειρασμο· λλ’ μπεσν μέν, νικήσας δέ;

BUT DELIVER US FROM THE EVIL ONE. He does not say “from evil men,” for they do not wrong us, but “the Evil One.”

ΑΛΛΑ ΡΥΣΑΙ ΗΜΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥ ΠΟΝΗΡΟΥ· οκ επεν π τν πονηρν νθρώπων, ο γρ δικοσιν μς, λλ’ ΠΟΝΗΡΟΣ·—

The all-holy and sacred invocation of the great and blessed God (and Father) is a symbol of the subsistent and existing sonship which has been bestowed according to the gift and grace of the Holy Spirit. According to this adoption, when all human distinctiveness is surpassed and covered by the visitation of grace, they are called sons of God and they all will be saints, as many as (through gracious acts) thenceforth have splendidly and gloriously cleansed themselves by the divine beauty of goodness.

δ παναγία τε κα σεπτ το μεγάλου κα μακαρίου Θεο (κα Πατρς) πίκλησις τς δοθησομένης νυποστάτου τε κα νυπάρκτου κατ δωρεν κα χάριν το γίου Πνεύματος υοθεσίας στ σύμβολον· καθ’ ν, πάσης περνικωμένης τε κα καλυπτομένης νθρωπίνης διότητος τ πιφοιτήσει τς χάριτος, υο Θεο χρηματίσουσί τε κα σονται πάντες ο γιοι, σοι (δι’ ρετν) πεντεθεν δη τ θεί τς γαθότητος κάλλει αυτος λαμπρς τε κα πιδόξως φαίδρυναν

43. Then the priest exclaims, saying to all: I am a man of like passions with you, and I do not know the sins of each of you. “Look, see, behold God!” And “God is the Holy One who abides in the saints.” The people respond, saying: “One is holy, one is our Lord, Jesus Christ,” with the God and Father and the Holy Spirit. For in the past Moses sprinkled the blood of the calves and the goats, saying to the people: “This is the blood of the covenant of God.” But now the Christ and God has given His own body and poured out and mixed His own blood (cf Hb 9:19 ff), that of the new covenant, saying: “This is my body and my blood, which is broken and poured out for the remission of sins.” So henceforth with this understanding we eat the bread and drink the cup, as the body and blood of God, professing the death and resurrection of the Lord Jesus Christ, to whom be glory unto the ages. Amen.

(43.) Ετα ερες βο τος πσι λέγων· τι γ νθρωπός εμι μοιοπαθς μν κα ο γινώσκω τ κάστου μν πλημμελήματα· βλέπετε, θεωρετε· δο Θεός· κα Θεός στιν γιος ν γίοις ναπαυόμενος. λας μολογε κα λέγει· «Ες γιος, ες κύριος μν ησος Χριστς» σν Θε κα Πατρ κα γί Πνεύματι. Κα μν Μωϋσς τ «αμα ρράντισε τν τράγων, κα τν μόσχων, τ λα λέγων· τοτο τ αμα τς διαθήκης» το Θεο στιν· δ Χριστς κα Θες τ διον σμα δωκε κα τ διον αμα ξέχεε κα κέρασε, τ τς καινς διαθήκης, λέγων· Τοτο στ τ σμά μου κα τ αμά μου· τ κλώμενον κα διαρραντιζόμενον ες φεσιν μαρτιν. Κα οτω λοιπν μετ τοιαύτης ενοίας, σθίομεν τν ρτον κα πίνομεν τ ποτήριον, ς σμα κα αμα το Θεο, τν θάνατον κα τν νάστασιν μολογοντες το Κυρίου ησο Χριστο, δόξα ες τος αἰῶνας μή. —

The confession made by all the people near the end of the liturgy—”One is holy,” etc.—signifies the future gathering and unity, beyond reason and understanding, of those who have been mystically and wisely fulfilled by God, with the hidden one of the divine simplicity, in the incorruptibility of the spiritual age, during which they gaze with the heavenly powers upon the light of the invisible and ineffable glory, which is blessed, and they become capable of becoming pure.

δ κατ τ τέλος τς μυστικς ερουργίας παρ παντς το λαο γινομένη το Ες γιος κα τν ξς μολογία, τν πρ λόγον κα νον πρς τ ν τς θείας πλότητος κρύφιον γενησομένην τν μυστικς τε κα σοφς κατ Θεν τετελεσμένων συναγωγήν τε κα νωσιν δηλο ν τ γθάρτ τν νοητν αἰῶνι, καθ’ ν τς φανος κα περαρρήτου δόξης τ φς νοπτεύοντες τς μακαρίας μετ τν νω δυνάμεων, κα ατο δεκτικο γίνονται καθαρότητος

After this, as the conclusion, the distribution of the mysteries takes place, which transforms into itself and makes those who worthily participate similar to the original good by grace, making them in no way deficient, inasmuch as it is accessible and possible for men, so that they too may be able to be and to be called gods by adoption through grace, because the whole God is theirs, and nothing in them is devoid of His presence.

Μεθ’ ν ς τέλος πάντων τν μυστηρίων μετάδοσις γίνεται, μεταποιοσα πρς αυτν κα μοίους τ κατ’ ατίαν γαθ κατ χάριν κα μέθεξιν ποφαίνουσα τος ξίως μεταλαμβάνοντας, ν μηδεν ατο λειπομένους κατ τ (φικτν) νθρώποις (κα) νδεχόμενον στε κα ατος δύνασθαι εναί τε κα καλεσθαι θέσει κατ τν χάριν θεούς, δι τν ατος λον Θεν κα μηδν ατν τς ατο παρουσίας κενν καταλείψαντα

Partaking of the divine mysteries is called Communion because it bestows on us union with Christ and makes us partakers of His Kingdom.’

Κοινωνία κέκληται τν θείων μυστηρίων μετάληψις δι τ τν πρς Χριστν μν χαρίζεσθαι νωσιν κα κοινωνος μς τς ατο ποιεν βασιλείας.

 


xcxxcxxc  F ” “ This Webpage was created for a workshop held at Saint Andrew's Abbey, Valyermo, California in 2004....x....   “”.